„Het is te hopen dat er een alternatief plan is”, reageert prof. Leo Lucassen (directeur onderzoek van het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis en hoogleraar in Leiden). „Maar dat zal wel ergens in een geheime kluis liggen.”

Lucassen denkt dat in zo’n plan B dezelfde nadruk wordt gelegd op de afsluiting van de routes naar Europa. „De deal met Turkije was een manier om ons deel van de wereld af te grenzen. Maar dat kan ook op een andere manier. Bijvoorbeeld door de NAVO-vloot voor de Turkse kust te leggen. Zoiets dient dan hetzelfde doel, namelijk onmogelijk maken dat mensen in Europa asiel aanvragen.”

Voglens prof. Lucassen blijft die doelstelling „juridisch dubieus”, omdat ze strijdt met het VN-vluchtelingenverdrag. „Dat geeft iedereen het recht om asiel aan te vragen. Politici –ook in Nederland– zeggen wel dat dit verdrag achterhaald is. Maar geen enkel land heeft het opgezegd.”

De crisis van vorig jaar ontstond vooral door een „gebrek aan afstemming tussen landen en geïmproviseer”, aldus Lucassen. „Deze vormen van migratie kun je alleen gezamenlijk oplossen. De eensgezindheid die daarvoor nodig is, bestaat binnen de EU nog steeds niet.”

Volgens Lucassen is het mogelijk dat de EU-landen een bovengrens stellen aan het aantal mensen dat ze willen opvangen. „Ik denk dan aan het verdelen van 1 miljoen mensen; dat is 0,2 procent van de EU-bevolking, dat lijkt me werkbaar. Maar het politieke draagvlak daarvoor is er niet. En dus gaat men door op de weg van afsluiten.”

De Leidse hoogleraar hoopt dat er in een alternatief plan ook ruimte is voor maatregelen in de regio. „In Turkije, Irak of Libanon kunnen EU-landen aanmeld­centra openen, waar mensen asiel kunnen aanvragen. Je kunt daar ook mensen afwijzen, die dan niet verder hoeven reizen naar Duitsland of Zweden. Dat is veel effectiever. Maar ook voor zo’n maatregel is samenwerking met landen daar nodig. Als Turkije de deal opblaast, wordt dat lastig.”

Ook VluchtelingenWerk Nederland pleit voor het selecteren van vluchtelingen in de regio zelf, aldus woordvoerder Martijn van der Linden. „De huidige deal is bedoeld om vluchtelingen tegen te houden. Beter zou zijn de vraag te stellen waarom die mensen eigenlijk naar Europa willen reizen.”

Deze mensen zoeken allereerst „bescherming”, aldus VluchtelingenWerk. „Veel mensen zouden die –zeker met westerse hulp– in de regio best kunnen vinden, maar niet iedereen. Christenen, lhbt’ers en politieke activisten blijven ook in hun eigen omgeving kwetsbaar. Die laatste groep kan de VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR daar voor ons opzoeken. Die zouden we perspectief op hervestiging in Europa kunnen geven.”

Van der Linden schat die groep op 1,9 miljoen mensen. „Dat is een klein deel op het totaal van de 65 miljoen vluchtelingen in het Midden-Oosten.”