Zuid-Sudan „is weer in oorlog”, meldde een woordvoerder van vicepresident Riek Machar gisteren tegenover de BBC. Het huis van Machar zou kort daarvoor zijn aangevallen door aanhangers van president Salva Kiir. Dat ging naar verluidt gepaard met grof geweld: met tanks en gevechtshelikopters. Sinds donderdag kwamen bij geweld tussen aanhangers van Machar en Kirr naar schatting zeker 272 mensen om het leven, onder wie 33 burgers en een Chinese VN-soldaat. Duizenden burgers sloegen op de vlucht.

De VN-Veiligheidsraad kwam gisteren in allerijl bijeen en kwam met een scherpe veroordeling van het geweld. Het Nederlandse ministerie van Buitenlandse Zaken adviseerde zijn burgers intussen het land zo snel mogelijk te verlaten. Hoewel de Zuid-Sudanese minister van Informatie de wereld er gisteren nog van probeerde te overtuigen dat de situatie „volledig onder controle” was, barstte het geweld vanmorgen opnieuw los. Er waren in heel de hoofdstad Juba hevige explosies te horen en er werd zware artillerie gebruikt, aldus nieuwsberichten vanmorgen.

Al ruim 15.600 doden

Het is het droevige relaas van een weekend waarin het land zijn vijfde verjaardag had moeten vieren. Het wrange is echter dat het land de afgelopen vijf jaar zo in stijl herdacht. Van meet af aan stond het land na de scheiding met noorderbuur Sudan onder hoogspanning door de rivaliteit tussen de belangrijkste leiders: Kirr, behorend tot de Dinkastam, en Machar: een Nuer.

Die spanning escaleerde toen Kiir Machar eind 2013 ontsloeg, waarna een twee jaar durende burgeroorlog uitbrak. In april keerde Machar na een vredes­akkoord terug als vicepresident, maar waarnemers waarschuwden ervoor dat de wortels van de onlusten allerminst waren weggenomen. Het geweld tussen Dinka’s en Nuer was bovendien al lang niet meer het enige conflict in Zuid-Sudan. Onderzoeksbureau Acled berekende dat er tussen 2011 en 2015 door geweld in het land 15.636 doden vielen.

Couppoging

Wat is er precies aan de hand? Sommigen geven Kirr en Machar het voordeel van de twijfel en benadrukken vooral dat zij hun strijders onvoldoende in de hand hebben. In die zin liet bijvoorbeeld de Amerikaanse VN-ambassadeur, Samantha Power, zich gisteren uit. Volgens deze lijn zouden Kirr en Machar niet direct de hand hebben in het recente geweld en gisteren oprecht hebben opgeroepen tot rust en kalmte.

De Amerikaanse onderzoekster Clémence Pinaud wijst op de blog African Arguments met name naar de gouverneur van de deelstaat Northern Bahr El Ghazal, Paul Malong, als aanstichter van het geweld. Ze beschrijft hoe hij zich achter de schermen afgelopen jaar steeds verder opwerkte tot de beslissende factor achter Kiir. Hij geldt ook als een van de drijvende krachten achter de massaslachting op duizenden Nuer in Juba, in 2013.

Volgens Pinaud heeft Machar evenmin de volledige controle over zijn troepen. De Amerikaanse Sudankenner Eric Reeves kwam gisteren echter met een heel andere stelling: dat Macher de leiding heeft over het geweld en een coup in voorbereiding heeft. Hij baseert zich op „een zeer betrouwbare bron” met „jarenlange en intensieve ervaring in Zuid-Sudan.” De militaire kant van de operatie zou worden geleid door een commandant van een afscheiding van regerings­leger SPLM, James Koang Chuol.

Meest saillant is nog dat Machar bij deze couppoging onder één hoedje zou spelen met het regime in Khartoem in Sudan: de dictatuur waar de Zuid-Sudanezen zich vijf jaar geleden juist van afkeerden. Macher zou Khartoem overigens al in 2014 hebben verzocht om meer wapens en militaire assistentie.

Reeves wist via zijn bron gisteren al te melden dat vandaag de frontale aanval van Chuol zou beginnen en schrijft op zijn blog dat Zuid-Sudan zich al in een grote catastrofe bevindt, maar dat het nog „veel, veel erger” kan worden.

Oproep kerken

De Zuid-Sudanese Raad van Kerken heeft het oplaaiende geweld gisteren in een verklaring scherp veroordeeld. De kerkleiders toonden zich „zeer verontrust” en riepen de strijdende partijen op de wapens neer te leggen. Ze spraken zich expliciet niet uit over de oorzaken of de aanstichters van het geweld, maar veroordeelden „alle daden van geweld, zonder uitzondering.”