Ooit was Jorge Bergoglio een eenvoudige priester in een van de sloppenwijken van Buenos Aires in Argentinië, nu is hij als paus Franciscus de geestelijk leider van meer dan een miljard rooms-katholieken. Ook onder niet-christenen is hij populair, vooral omdat hij oog heeft voor de armen en zwakken in de samenleving.

In de kapel van de Evangelische Omroep (EO) had gisteravond een symposium plaats over „het geheim achter het succes van paus Franciscus.” Aanleiding vormde een vierdelige documentaire die EO-presentator Andries Knevel over de paus maakte. In september verschijnt van zijn hand een boek over Franciscus.

Verwarring

Wat heeft Franciscus hem gedaan? Knevel: „Hij ontroert me, hij daagt me uit, hij brengt me in verwarring. De paus schrijft op een prachtige manier over genade. Hoe je ook gezondigd hebt, er is altijd een kier van genade. Je mag terugkomen, zoals de verloren zoon. Heel bevindelijke taal.”

De paus daagt Knevel uit door zijn inzet voor duurzaamheid en voor hulpbehoevenden. Maar Franciscus brengt hem ook in verwarring. „Leert hij dat alle mensen zalig worden, een kind van God zijn? Hebben christenen en moslims dezelfde God? Ogenschijnlijk zegt hij dat. Wat betekent dat dan theologisch, voor de unieke positie van Christus en voor de zending? De paus zet me steeds weer op het verkeerde been; ik ben er nog niet over uit wat hij precies bedoelt.”

Franciscus heeft in ieder geval een ijzersterk imago, zegt Vaticaanwatcher Stijn Fens. „Hij is de paus van de underdog.”

ChristenUnievoorman Gert-Jan Segers ziet de kerkleider als een „monument.” „Ik geloof niet dat hij in moreel en ethisch opzicht anders denkt dan de vorige paus, Benedictus XVI. Maar wat je vooral ziet, is zijn naastenliefde. Franciscus wast de voeten van zwervers, hij omarmt gehandicapten. De paus inspireert ons.”

De vorige paus leek niets goed te kunnen doen en deze paus lijkt niets fout te doen. Dat is de schuld van de media, denkt Italië-deskundige Andrea Vreede. „Ze geven een te eenzijdig beeld van Franciscus. Hij zegt zelf dat hij niet altijd een leuke man is: autoritair, wat nukkig.”

Misschien heeft de paus wel een briljante communicatiestrategie, oppert gespreksleider Tijs van den Brink. Theoloog en communicatiespecialist Jan Willem Wits noemt Franciscus een dienend leider. „Hij is een man zonder vrees, niet bang voor zijn reputatie. Dat is niet gespeeld, maar echt.”

Niet iedereen is onverdeeld positief over de paus. In de documentaire die Knevel maakte, komt Antoine Bodar aan het woord. De priester spreekt over „populair gedrag” van de paus. „Je kunt ook eenvoudig en nederig zijn als je in een wat grotere automobiel rijdt dan de paus doet.”

Dr. G. J. N. de Korte, bisschop van Den Bosch, benadrukt de continuïteit tussen Franciscus en Benedictus XVI, die in 2013 aftrad. De spiritualiteit van Franciscus is volgens hem klassieker dan veel mensen denken. Zo spreekt de huidige paus vaak over de duivel en roept hij de mensen op tot biechten.

Kapitale blunder

Paus Franciscus haalde in 2014 in zijn kerstboodschap fel uit naar de bureaucratie in het Vaticaan. De curie zou lijden aan „spirituele alzheimer.” Een „kapitale blunder”, noemt Vaticaanwatcher Fens zulke uitspraken. Wits: „Hij maakt dingen in de media openbaar om mensen in het Vaticaan onder druk te zetten. Maar als je wilt veranderen, moet je de mensen om je heen ook mee kunnen nemen. Daar ligt een zwakte van de paus.”

In de drie jaar dat Franciscus paus is, is er volgens hem weinig veranderd. Vreede: „Hij stipt dingen aan, zegt bijvoorbeeld dat vrouwen een rol moeten krijgen in de kerk. Maar ik denk dat daar niet zijn prioriteit ligt. Die ligt in de strijd tegen armoede en onderdrukking in de wereld.”

Franciscus is ook onder veel protestanten populair. Dr. R. de Reuver, scriba van de Protestantse Kerk in Nederland, benadrukt dat „wat bij Christus hoort, bij elkaar hoort.” Tegelijk bestaan er volgens hem onder protestanten aarzelingen bij de paus. „Hij is een leider met macht. De ouderling zet de paus schaakmat, is een bekende uitspraak. Dat zit diep in de genen van protestanten.”

Volgens bisschop De Korte is er de afgelopen vijftig jaar veel bereikt in de oecumene tussen rooms-katholieken en protestanten, al blijven er verschillen en is kerkelijke eenheid nog een stip op de horizon. Dat beaamt Segers. „Mijn ouders woonden in Lisse in de straat bij de latere kardinaal Simonis. Mijn vader mocht niet met hem spelen. Nu ligt er bij mijn moeder een meditatie van Simonis op de leestafel.”

Volgens Wits is de theologische boodschap van de paus heel eenvoudig: „Ieder mens is een kind van God.” Knevel: „Maar wat bedoelt hij daar dan mee?” Bisschop De Korte: „Christus is het hoogtepunt van de openbaring van God. In de lijn van het Tweede Vaticaans Concilie ziet de paus het goede in andere godsdiensten. In de islam gaat het om dezelfde God, maar het hart van het Evangelie wordt door de islam ontkend: verzoening, triniteit.”

Zie ook:

Knevel schrijft boek over paus Franciscus (Reformatorisch Dagblad, 04-05-2016)

Waarom de paus vergeving vraagt (Reformatorisch Dagblad, 04-02-2016)

Het merk Franciscus (Reformatorisch Dagblad, 08-03-2014)