De Consumentenbond heeft bij het ministerie van Volksgezondheid een officieel bezwaar ingediend tegen het vinkje, het logo dat op verschillende voedingsproducten in supermarkten is weergegeven (RD 26-4). De Consumentenbond noemt het logo onbegrijpelijk. De Warenwet zou voorschrijven dat een logo begrijpelijk moet zijn voor consumenten.

Ik ben betrokken bij onderzoek naar de effecten van keurmerken. We deden onder meer onderzoek onder duizenden consumenten naar het ik-kies-bewustkeurmerk en de opvolger daarvan, het vinkje. We constateerden dat het vinkje in de meeste gevallen het product iets aantrekkelijker maakt voor de consument. De wil om het te kopen neemt iets toe.

Dit wil niet zeggen dat de consument ook begrijpt wat het vinkje betekent. Wat dat betreft heeft de Consumentenbond gelijk: veel consumenten snappen het niet goed. Echter, voor wie de moeite neemt om het keurmerk te begrijpen, is het vinkje toch wel handig. Wie voor het schap staat kan namelijk in één oogopslag zien welke producten in de productgroep het meest gezond of het minst ongezond zijn. Dit zonder de lijst met ingrediënten te hoeven uitpluizen.

Er zijn gezonde producten die het keurmerk (nog) niet dragen omdat de producent het keurmerk niet heeft aangevraagd. Om het geld hoeft een producent het niet te laten. De kosten van het keurmerk zijn zo laag dat ze gemakkelijk worden terugverdiend uit de extra verkoop.

De vergoeding voor het verkrijgen van het vinkje tast trouwens de onafhankelijkheid van het keurmerk niet aan. De stichting Ik Kies Bewust heeft de zaken prima geregeld. Zo heeft de stichting geen winstdoelstelling. De criteria van het vinkje worden verder opgesteld door een onafhankelijke wetenschappelijke commissie. Voor de toetsing wordt een beroep gedaan op een onafhankelijke certificatie-instelling.

Op dit moment onderzoeken we in Rotterdam het mogelijke effect van een keurmerk op innovatie. Steeds meer fabrikanten verlagen de hoeveelheid zout, verzadigd vet en suiker in hun producten. Deze trend in de voedingsindustrie wordt vermoedelijk versterkt door het vinkje. Immers, als producenten hun producten niet gezonder maken, dreigen ze bij de volgende aanscherping van de eisen het keurmerk te verliezen. Dit laatste effect van het keurmerk zou uiteindelijk weleens belangrijker kunnen zijn dan de directe betekenis van het keurmerk voor de consument.

De minister wil zich nu ook zelf met het keurmerk gaan bemoeien. Dat lijkt mij onnodig en zelfs ongewenst. Het keurmerk is een mooi initiatief van de sector zelf. Natuurlijk is deze oplossing voor verbetering vatbaar. Maar daarvoor is het voldoende dat de Consumentenbond en de minister meedenken.

De auteur is universitair hoofddocent standaardisatie en normalisatie aan de Rotterdam School of Management, Erasmus Universiteit.