De kwestie Nagorno-Karabach verdient om die reden aandacht, maar ook omdat het laat zien tot welke gruwelen blikvernauwing en tunneldenken kunnen leiden.

We hebben het hier over een Armeense enclave in de republiek Azerbeidzjan die van alle kanten militair wordt verdedigd door buurland Armenië. Het gaat hier niet om zomaar een enclave, maar om een heuse autonome republiek, zij het dat geen enkel land die ooit officieel heeft erkend, zelfs Armenië niet.

Van 1992 tot 1994 –dat is direct na de ontmanteling van de Sovjet-Unie– hebben Armenië en Azerbeidzjan een bloedige oorlog gevoerd om dit gebied, waarbij 30.000 mensen het leven lieten en meer dan 1 miljoen mensen van huis en haard werden verdreven.

Armenië trok in die strijd uiteindelijk aan het langste eind en heeft de enclave nu stevig aan vrijwel alle kanten militair afgeschermd.

De felheid waarmee de een de ander te lijf gaat 
–verbaal en met grote regelmaat ook met wapens– lijkt op het Israëlisch-Palestijnse conflict. Net als in dát conflict is er op de Kaukasus sprake van een geschil met moslims: de vanouds christelijke Armeniërs staan er tegenover de islamitische Azeri’s. Het gebied kent zelfs een omstreden heilige stad à la Jeruzalem: niet Stepanakert, de huidige hoofdstad van Nagorno-Karabach, maar de oude stad Shusha (Shushi in het Armeens).

Het geschil dat Armenië met de westelijke buurman Turkije heeft, is ook nog eens nauw met dat rond Karabach verweven. Van het Turkse broedervolk verwachten de Azeri’s dat het de grens met Armenië dicht houdt zolang dit land niet zwicht in de kwestie Karabach.

Het meest bizarre van dit conflict is intussen vooral de ongekende blikvernauwing die er aan ten grondslag ligt. Karabach (Nagorno is Russisch voor ”bergachtig”, Armeniërs hebben het over ”Artsakh”) kent vanouds een mix van christelijk Armeense en islamitische Turkssprekende volken die eeuwenlang probleemloos samenleefden.

Met de opkomst van het nationalisme, eind 19e eeuw, ontstonden de eerste conflicten tussen de twee groepen.

Begin jaren 90 van de vorig eeuw, dat is na de val van de Sovjet-Unie, kwamen twee onafhankelijke staten –Armenië en Azerbeidzjan– lijnrecht tegenover elkaar te staan over de status van de Armeense enclave. De twee landen zijn als het ware ontstaan rond dit conflict, en juist dat maakt dat elk compromis wordt gezien als verraad aan een heilige zaak, en zo ziet zeker ook de bevolking van de twee landen dat. Haat zaaien door herschrijving van het verleden heeft het conflict een diepe verworteling gegeven, die maakt dat verzoening een buitengewoon moeizaam iets zal worden.