Dekker constateert dat er met name in de Christelijke Gereformeerde Kerken (CGK), de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt (GKV) en de Nederlands Gereformeerde Kerken (NGK) een tendens zichtbaar is waarbij het er niet meer om gaat in welke waarheid je gelooft, maar hoe je leeft. Ook ziet hij dat de zekerheid over het bestaan van een hemel en een hel afneemt en de levensstijl vrijer wordt. Bovendien is er sprake van een stevige invloed van de evangelische beweging op orthodoxe protestanten, meent Dekker.

Herkenning

Prof. dr. C. J. de Ruijter, oud-rector van de Theologische Universiteit Kampen, herkent de veranderingen die Dekker schetst in zijn jongste pennenvrucht. „Ook in de GKV zie ik dat er minder aandacht is voor de geloofsleer en meer voor de geloofspraktijk.” Een noodzakelijke ontwikkeling, vindt hij. „In het verleden lag de nadruk te eenzijdig op de leer, op de vraag naar de eeuwige bestemming. Dat leidde ertoe dat mensen zich minder verantwoordelijk voelden voor het hier en nu, voor zaken zoals het milieu, duurzaamheid en de strijd tegen onrecht. Dat dat verandert, vind ik positief. Het Koninkrijk van God wordt niet alleen zichtbaar in de toekomst, maar ook in het heden.”

Ook dr. C. S. L. Janse, socioloog en oud-hoofdredacteur van het Reformatorisch Dagblad, is het eens met Dekker dat er in de gereformeerde gezindte een diepgaandere verandering in geloofsopvatting plaatsheeft. „Er zijn verschillende signalen die daarop wijzen. De tweede kerkdienst staat in veel gereformeerde kerken onder druk. Het godsbeeld, de visie op de vrouw in het ambt, op homoseksualiteit en op de schepping, veranderen.”

Een ander signaal noemt Janse het feit dat kerkleden tegenwoordig gemakkelijker denken over theologische verschillen. „Daar wordt minder nadruk op gelegd, bijvoorbeeld richting rooms-katholieken of de evangelische beweging. Een man als Bonhoeffer neemt in populariteit toe. Velen laten zich leiden door een gevoelsmatige overtuiging en ervaren de geloofsleer als minder relevant.”

Ds. P. L. D. Visser, hoofdredacteur van De Wekker, het kerkblad van de CGK, ziet weliswaar veranderingen in de kerk, maar meent dat Dekker in zijn analyse voorbijgaat aan het wezenlijke van de kerk. „Dekker past te eenzijdig een sociologische analyse toe, zonder theologische duiding. Daarmee laat hij de kerk als geloofswerkelijkheid en haar Hoofd Christus buiten beschouwing. Vanuit het belijden dat de kerk katholiek is, heb ik grote moeite met zijn onderverdeling van christenen in typen orthodoxen en bevindelijken. Hoe orthodox je ook bent, het geloof kan nooit losstaan van een bepaald type bevindelijke kennis. Evenmin kan het geloofsleven losstaan van een reflectie op de leer.”

Evangelicalisering

Ds. W. Smouter, voorzitter van de landelijke vergadering van de Nederlands Gereformeerde Kerken, ligt niet wakker van veranderingen in de kerk. Hij noemt dat iets van alle tijden. De trend van evangelicalisering herkent hij. Illustratief is dat de predikant zelf voorzitter is van de Evangelische Omroep en van MissieNederland.

De predikant uit Apeldoorn heeft zich desalniettemin wat geërgerd aan de wijze waarop Dekker evangelicalisering verbindt met kerkelijke neergang. „Juist de gemeenten in de NGK die het aloude Evangelie doorgeven in een combinatie van stevige gereformeerde prediking en open evangelische spiritualiteit, groeien. Het is dus raar om, zoals Dekker het doet, dat in een mal te persen van ”de synodalen achterna gaan”. De discussies in de Gereformeerde Kerken in Nederland gingen meestal over het fundament van de kerk, of over politiek, maar niet over de vraag hoe het Evangelie door te geven.”

Binnen de GKV signaleert prof. De Ruijter eveneens een beweging van evangelicalisering. Een ontwikkeling die hij genuanceerd wil duiden. „Meer ruimte voor ervaring en beleving in de kerk hoeft niet negatief te zijn. Er zijn echter evangelische elementen die mij zorgen baren, zoals de eenzijdige nadruk op het maken van een geloofskeuze. Dat kan ten koste gaan van de erkenning dat God de eerste in onze leven is.”

Janse signaleert ook bij bevindelijk gereformeerden een bepaalde evangelicalisering. „Een deel van de jongeren bezoekt de EO-jongerendag, heeft waardering voor bepaalde evangelische boegbeelden en tilt minder zwaar aan dogmatische verschillen. Ze zien evangelischen als geloofsgenoten. De generatie van hun ouders dacht daar anders over.”

Ds. Visser erkent dat ook in de CGK „allerlei evangelische elementen” de kerken binnenkomen, „bijvoorbeeld in de liedcultuur.” Ernstiger vindt hij echter „de verschuiving naar het subjectivisme, de ik-cultuur. Die doortrekt zowel de gereformeerden als de evangelische beweging. Het is onderdeel van onze moderne cultuur, die een ontwikkeling heeft doorgemaakt vanaf de verlichting en de romantiek, via de jaren 60 van de vorige eeuw, naar het heden.”

Dekker voorspelt dat evangelischen en bevindelijk gereformeerden de komende tien, vijftien jaar naar elkaar toe groeien. Daar is Janse nog niet zo zeker van. „De ontwikkelingen gaan vaak langzamer dan je denkt. Hoewel er wel tendensen zijn die in die richting wijzen. Predikanten maken hun bezwaren tegen de evangelische beweging kenbaar, maar het grondvlak ervaart die niet zo. Dat roept spanningen op.”

Gereformeerden achterna

Deels onterecht vindt prof. De Ruijter de stelling van dr. Dekker dat de GKV de synodale gereformeerden achterna zijn gegaan. „Een groot verschil is dat de toegenomen openheid naar de samenleving heeft geleid tot een orkaan aan vrijzinnigheid en kerkverlating bij de voormalige Gereformeerde Kerken. De GKV kennen die tendens niet. Er is sprake van kerkverlating, maar niet op dezelfde schaal.”

Ds. Visser denkt dat er dwars door verschillen in de CGK, „toch altijd in de breedte van de kerken aandacht is voor de vreze des Heeren. Ik vermoed dat er in een deel van de vroegere Gereformeerde Kerken sprake was van een veel verstandelijker benadering van het geloofsleven. Als een kerkverband dan gaat schuiven in de leer, kan ik me voorstellen dat het in korte tijd veel verliest.

Wat de CGK denk ik typeert is dat de kerken zich niet louter definiëren aan de hand van bepaalde sociologische verschijningsvormen en opvattingen, maar aan de hand van het volgen van en liefde tot Christus. Dat betekent niet dat ik de kerken van vroeger of vandaag door een romantische bril bekijk. De kerk verkeert altijd in een aangevochten werkelijkheid en bereikt tot de jongste dag nooit de volmaaktheid.”

Verzet tegen bepaalde veranderingen vindt Janse, in tegenstelling tot dr. Dekker, zinvol. „Als de kerk niet strijdt voor haar geloofsovertuiging maar zich aanpast aan de moderne cultuur, houdt ze weinig over van de klassiek gereformeerde leer. Dat zie je bij veel moderne christenen. Geloof draait daar om ethiek. Uiteindelijk verschilt dat weinig met het humanisme. Het is dan niet vreemd dat velen de kerk de rug toekeren.”

Ds. Smouter krijgt in gesprekken met mensen lang niet altijd meer de geloofsvragen te horen zoals die in de Heidelbergse Catechismus aan de orde worden gesteld. „Iemand zegt dan bijvoorbeeld: Bij jullie in de kerk kom ik tot rust, hier voel ik me thuis. Op zich vind ik dat natuurlijk fijn om te horen. Maar ik wijs er altijd op dat je toch bij het kruis van Christus moet uitkomen.”

Volgens ds. Visser rust er een taak op de kerk „om zich te verstaan met de tijdgeest en daarbij de wereld onder ogen zien, belicht vanuit de Schrift. Dat lijkt een open deur, want de kerk doet als het goed is niet anders. Toch is het nodig dat ambtsdragers daar werk van maken, door middel van een gezonde, actuele prediking.”