Vol trots presenteerde de Levenseindekliniek drie gevallen van euthanasie in een maandag door de NTR uitgezonden documentaire (RD 10-2) Al eerder waren er fragmenten vertoond in De Wereld Draait Door, waar de loftrompet werd gestoken over het werk van deze kliniek; wat was het allemaal „mooi.”

”Verschrikkelijk” lijkt me het juistere woord. Overduidelijk kan worden vastgesteld dat de Nederlandse euthanasiepraktijk op een hellend vlak is beland en wordt ingezet om heel andere problemen op te lossen dan ondraaglijk lijden.

Case in point was vooral het geval van Hannie Goudriaan, een vrouw met semantische dementie. Deze vrouw had in 2010 een wilsbeschikking ingevuld, waarbij zij had aangegeven niet langer te willen leven als haar dementie ertoe zou leiden dat zij niet meer zou weten wie zij was en aan huis zou zijn gekluisterd. De Levenseindekliniek vond dat het nu zover was. Flink gesteund door de echtgenoot van de vrouw, die voor haar het woord deed.

Wie de uitzending heeft gezien, voelde de druk waarmee Hannie aan haar ooit ingevulde wilsbeschikking werd gehouden. Ze kon gewoon autorijden, op bezoek bij een schaatswedstrijd of een borrel drinken in het café. Maar haar echtgenoot was niet van plan haar te bezoeken als ze in een tehuis zou belanden, en de euthanasiearts zag in het uitspreken van het woord ”huppakee” voldoende bewijs voor een duidelijk aanwezige doodswens.

Moeten we dementerende mensen houden aan een ooit ingevulde wilsbeschikking? Veel mensen kijken op tegen het vooruitzicht te dementeren. Het wordt daarom steeds gangbaarder om vooraf een wilsbeschikking in te vullen zoals Hannie deed. Daarbij wordt vergeten dat als het eenmaal zover is, die doodswens meestal is verdwenen en demente bejaarden vaak helemaal niet ongelukkig zijn.

Vergelijkbaar –en beter te bevragen– zijn patiënten met locked-insyndroom, een hersenbeschadiging die totale verlamming veroorzaakt waarbij alleen nog met de ogen kan worden geknipperd. Bijna ieder normaal mens zegt dat als hij ooit in zo’n situatie terecht zou komen hij een einde aan zijn leven zou willen maken. Het blijkt echter dat deze patiënten hun kwaliteit van leven gemiddeld een 7 geven, vergelijkbaar met dat van de gemiddelde student. De mens past zich gewoon heel snel aan een nieuwe situatie aan, hoe ellendig ook.

Daar komt bij: op het moment dat iemand dement wordt verandert het brein. Hij of zij wordt daarmee letterlijk een ander mens. Met andere normen, gevoelens en wensen. Hij is dan simpelweg niet meer degene die de wilsbeschikking ooit heeft ondertekend. Dementerenden aan een wilsbeschikking houden is net zo raar als tegen een 18-jarige zeggen dat hij brandweerman moet worden omdat hij dat nu eenmaal zei toen hij 8 jaar oud was. Mensen veranderen, en nergens sneller dan bij dementie.

Ten slotte is het zeer de vraag hoe ‘vrij’ mensen zijn bij het invullen van zo’n wilsbeschikking. Er komt steeds meer druk op ouderen. Er wordt ze aangepraat dat ziektekosten worden verspild in de laatste levensjaren, en dat ze hun kinderen niet tot last moeten willen zijn. En dat het allemaal zo „mooi” is om het heft in eigen handen te nemen. Dat soort sociale druk kan heel dwingend werken, bewust of onbewust, ook daar is legio wetenschappelijk bewijs voor. Onderschat niet de kracht van alle ‘euthanasie-marketing’ van de laatste jaren, met verenigingen zoals Uit Vrije Wil, die niet schromen marketingtrucs zoals ”celebrity endorsement” toe te passen door op de website te pronken met BN’ers zoals Hedy d’Ancona, Mies Bouwman, Frits Bolkestein en Dick Swaab. Zo wordt het min of meer de norm om er een einde aan te maken als het allemaal wat minder wordt.

Welk probleem moet euthanasie eigenlijk oplossen? Ouderen kosten tijd, geld en moeite die de moderne maatschappij niet wil opbrengen. In dezelfde NTR-uitzending zien we de honderdjarige Ans, die volop geniet van een dagje aan zee. Haar lijden bestaat er vooral uit dat niemand haar daar meer naartoe neemt. Behalve op die laatste dag. Het komt allemaal griezelig dicht bij de beroemde scène uit de sciencefictionfilm ”Soylent Green”, waarin ouderen worden aangespoord om euthanasie te plegen na het zien van een film over hoe mooi het leven was op aarde, ooit, lang geleden.

Als Hannie de dodelijke injectie krijgt zegt zij „Het is verschrikkelijk.” Voor het eerst zegt zij iets anders dan huppakee. Haar laatste woorden raken de kern.

De auteur is hoogleraar cognitieve neurowetenschap aan de Universiteit van Amsterdam. Hij is auteur van onder meer “De vrije wil bestaat niet” (2010) en ”Het brein van Beatrix, hoe je wordt gehersenspoeld door het nieuws” (2012). De auteur is niet religieus en schreef dit artikel zuiver vanuit zijn kennis over psychologie en hersenwetenschap.