JA

Niet alles in de Bijbel is bedoeld om letterlijk genomen te worden. Dat heeft te maken met stijl, grammatica, argumentatie en hangt samen met de tekst zelf.

Wie leest over geloof dat bergen verzet, hoeft niet thuis te gaan oefenen met een paperclip. Wie op grond van Lukas 1:6 meent dat Zacharias en Elizabet nog nooit een zonde hadden begaan, heeft het mis. Een ander voorbeeld is hoe de Bijbel het woord voor ”alles” of ”iedereen” gebruikt (bijv. Luk. 21:17). Dat betekent geen wiskundig letterlijk ”alles”, maar is een algemene manier van spreken die wij ook nu nog gebruiken.

Niet elke tekst is bedoeld om letterlijk gelezen te worden. Dichterlijke beschrijvingen van een Godsverschijning (”theofanie”, bijv. in Ps. 18) of profetische symboliek (bijv. in Ezechiël of Openbaring) geven wel waarheden door, maar niet letterlijk. Het is waar, ook echt gebeurd, maar die waarheid wordt weergegeven met dichterlijke en profetische symbolen. Om Gods boodschap op te vangen, moet je de Schrift naar zijn bedoeling lezen.

Daarnaast staan er inderdaad dingen in de Bijbel die niet kunnen. De wonderen van Jezus presenteert de Schrift als echte gebeurtenissen, maar volgens de wetenschappelijke stand van zaken zijn ze onmogelijk. Datzelfde geldt voor de schepping, de wonderbaarlijke uittocht van Israël uit Egypte, profetische voorzeggingen, de opstanding van Christus en de genezingen in de apostolische kerk. Ook gaan diverse uitspraken in de Bijbel in tegen onze cultuur. De waarde van bidden, de eredienst, menselijk leven, God liefhebben boven alles en je naaste als jezelf, staan haaks op de materialistische en zelfzuchtige neoliberale samenleving.

NEE

De stelling dat je de Bijbel niet letterlijk kunt nemen, betekent helaas vaak dat de Bijbel niet meer geloofwaardig zou zijn. Wat ingaat tegen het verstand of de politieke ideologie wordt geschrapt. Dat is iets van alle eeuwen en de kerk heeft zich er altijd krachtig tegen verzet.

In de tijd van de Vroege Kerk waren er Griekse wetenschappers die de wonderen van Christus en Zijn opstanding in twijfel trokken. Dat Jezus God was en de Zoon van God een menselijk lichaam aangenomen had vanaf de babytijd vond men even onmogelijk als belachelijk. Dat Christus Heere is en uiteindelijk ook de overheid en al haar onderdanen verantwoording aan God verschuldigd zijn, ging er niet goed in bij het Romeinse Rijk. Toch bleef de kerk de Bijbel letterlijk nemen waar deze dingen letterlijk bedoelde. God was immers aan het Woord.

Daarom geloofden alle kerkvaders in de opstanding van Christus en in Diens godheid. Daarom geloofde de kerk altijd dat de aarde niet vanzelf is ontstaan of er altijd al geweest is. In de Vroege Kerk waren de jonge aarde en de betrouwbaarheid van Mozes al strijdpunten in de polemiek met heidense wetenschappers.

Uiteindelijk gaat het om de vraag of God betrouwbaar aan het woord is in de Bijbel. Vanaf de 19e eeuw vinden veel theologen van niet. De vrijzinnigheid zegt dat je de wonderen van Jezus niet letterlijk moet nemen. Je moet ze zien als een literaire techniek waarmee de schrijver geestelijke waardering tot uitdrukking brengt. Opstanding moet je niet opvatten in lichamelijke termen. Het gaat erom dat we na de dood geestelijk voortleven. Dit alles was goed bedoeld, maar het ging niet meer om de bedoeling van de tekst. Wat volgens het verstand niet kon, moest vergeestelijkt worden.

Niet altijd worden de theologische consequenties beseft. Bijvoorbeeld, kun je de Bijbel letterlijk nemen als die spreekt over Adam en Eva? Daarbij speelt veel meer dan zes dagen in Genesis en de ouderdom van de aarde. Als darwinistische realiteiten al opereerden voor de zondeval, is op theologisch vlak de goede God weg. Dood, verderf en moordende competitie waren dan Zijn scheppingswoorden. Met iemand die zoiets „zeer goed” noemt, moet je oppassen. Hij is heel anders dan de God Die we in Christus hebben leren kennen. Daarmee valt ook de leer van de Drie-eenheid als een feilbare menselijke constructie. Wie de bedoeling van de Bijbel niet letterlijk neemt, raakt uiteindelijk alles kwijt.

DUS

Wetenschappelijke theorieën en politieke ideologieën gaan en komen. Dat maakt bescheiden. Geloven betekent God op Zijn Woord vertrouwen, ook al kan ons verstand of ervaring er (nog) niet bij. Niet omdat ons verstand op nul gaat, maar omdat we reden hebben om Zijn spreken te vertrouwen. Lees daarom de Bijbel als het letterlijke Woord van God, maar lees hem ook naar Gods bedoeling. Bijbelcommentaren kunnen daarbij helpen. De meeste predikanten kennen Grieks en Hebreeuws en vinden het leuk om dit soort vragen te beantwoorden.

Prof. dr. B. A. Zuiddam, theoloog en classicus