JA

Bart Klink heeft een punt als hij de kwestie van slavernij aansnijdt. In de eerste plaats is er in ons land publieke verontwaardiging over de afschuwelijke praktijken die in het slavernijverleden hebben plaatsgevonden. Het is gruwelijk wat er is gebeurd. Christenen en niet-christenen zijn het hier samen over eens.

Ten tweede bevat het Oude Testament tal van voorschriften die aangeven hoe men in Israël met slaven diende om te gaan. Klink geeft daarvan zelf talloze voorbeelden. Zo lezen we in Leviticus 25 dat men geen eigen volksgenoten tot slaaf kon hebben, maar blijkbaar wel mensen uit andere volkeren. Ook in de leefwereld van het Nieuwe Testament en van de eerste christelijke gemeenten komt het verschijnsel van slavernij voor.

In de derde plaats lijkt Bart Klink een punt te hebben als hij verwijst naar Jezus. Jezus kende de slavernij in Zijn omgeving en vanuit de wetten van het Oude Testament. Toch heeft Hij deze situatie nergens onder kritiek gesteld. Hierin hoort Klink een aanwijzing dat de moraal in het Nieuwe Testament niet veranderd is ten opzichte van het Oude Testament. Dit wordt bevestigd door noties in de Bijbel waarin de onveranderlijkheid van God naar voren komt. Als God volmaakt is, is het ook niet denkbaar dat Hij van gedachten is veranderd.

In zijn betoog gaat Klink –ten vierde– ook in op christenen die stellen dat de moraal objectief is en van buiten de geschiedenis tot ons komt. Als de moraal door de Schepper aan Zijn schepsel is gegeven, had een goede God de mens veel eerder op het slechte van de slavernij moeten wijzen. God had iets kunnen openbaren wat vreemd was aan de vroege cultuur. Aangezien God dit niet heeft gedaan, is daarmee de betrouwbaarheid van de openbaring ondermijnd.

Kortom, de God van de Bijbel accepteert en bemoedigt slavernij, maar de westerse mens van de eenentwintigste eeuw verwerpt slavernij. We hebben dus God voor onze moraal helemaal niet nodig. Het is zelfs andersom. Het zou niet best zijn als mensen vandaag de dag de Bijbel serieus zouden nemen voor hun morele handelen. Uiteindelijk nemen ook westerse christenen de Bijbel niet echt serieus. Zonder de Bijbel komen we tot een betere moraal dan met de Bijbel.

NEE

Wat Klink niet lijkt te beseffen, is dat hij zijn visie op slavernij alleen maar heeft kunnen ontwikkelen omdat hij in een land woont dat is beïnvloed door het christelijke geloof. Vanuit het christelijke geloof is er voor het eerst fundamentele kritiek op de slavernij uitgeoefend. Het waren ook christenen in de zeventiende en de achttiende eeuw die voor het eerst negers en indianen aan het avondmaal hebben toegelaten als een belijdenis dat ieder mens voor God gelijk is. Het werk van de evangelical William Wilberforce in Engeland heeft een belangrijke rol gespeeld bij de definitieve afschaffing van de slavernij.

Hoe kwamen christenen tot deze kritische houding ten opzichte van slavernij? Vanuit de Bijbel! Nederlanders die aan de slavenhandel hebben meegedaan, meenden soms dat er vóór Adam en Eva andere mensen zijn geweest waarvan de negers en de indianen zouden afstammen. Dat was voor hen een rechtvaardiging om deze volkeren als slaaf uit te buiten. Christenen daarentegen die beseften dat alle mensen uit Adam zijn geboren, hebben de principiële gelijkheid van alle rassen gezien en daar de consequenties uit getrokken.

Er zijn meer Bijbelse noties die een kritische houding ten opzichte van slavernij bevorderen. Ook al kende het Oude Testament het verschijnsel van de slaven, de misbruiken van de slavernij zijn daar niet op terug te voeren. In het Oude Testament komen we een principiële zorg voor de zwakkere tegen. En wat te denken van de gelijkheid van de slaven en de rijken in de nieuwtestamentische gemeenten? Denk aan de weggelopen slaaf Onesimus in de Paulus’ brief aan Filemon.

DUS

Al deze aspecten hebben hun doorwerking in de geschiedenis gehad, zodat christenen in staat waren om de slavernij zodanig onder kritiek te stellen dat ze werd afgeschaft. Andersom is het ook waar: zonder het christelijk geloof zou het nooit tot kritiek op de slavernij zijn gekomen. Dit betekent dat Klink –tegen zijn eigen bewustzijn in– meelift op de christelijke moraal.

De auteur is hoogleraar theologie en spiritualiteit van het gereformeerd protestantisme aan de Vrije Universiteit.