Vol zit de prachtige Sint Jan deze zaterdagavond zeker niet. De bijeenkomst, op hervormingsdag, markeert de start van het Bijbeljaar 2016, een initiatief van het platform Refo500, dat de Reformatieherdenking in 2017 voorbereidt. Volgend jaar is het vijf eeuwen geleden dat Erasmus’ uitgave van het Nieuwe Testament in het Grieks, het Novum Instrumentum, het licht zag (1516). „Geen Reformatie van Luther zonder Bijbel van Erasmus”, aldus Refo500.

Ook de humanist Erasmus –van Rotterdam dan wel van Gouda– kan een reformator worden genoemd, zegt voorzitter prof. dr. H. J. Selderhuis in zijn openingswoord, „in die zin dat hij de Bijbel weer onder de aandacht bracht.” Erasmus wilde in de eerste plaats een christen zijn, stelt hij. „Volgens sommige critici was dat een Bergredechristendom. Maar is dat zo erg? De Bergrede, dat is de Bijbel, en dat was Erasmus’ bron en gids. Hoe is dat vandaag? Daarover zullen vanavond bekende en minder bekende mensen iets zeggen.”

Rijke roomse leven

Vijf personen krijgen de gelegenheid een „statement” af te geven, waarop vervolgens steeds een jongere reageert. Bisschop Gerard de Korte bijt de spits af, waarna pabo-3-studente Marieke Schalk een korte reactie geeft.

De Korte: „Zestig jaar geleden ben ik in een rooms-katholiek gezin in Vianen geboren. Het waren feitelijk de nadagen van het rijke roomse leven.”

In een gemiddeld gezin werd er in zijn jeugd niet uit de Bijbel gelezen, zegt hij. „Wel werd er gebeden, ook met behulp van de rozenkrans.”

Kennis van de Bijbel kwam langs verschillende kanalen binnen. „Elke ochtend voordat ik naar school ging, ging ik naar de schoolmis, waar de Bijbel openging. En op school: een van mijn vroegste herinneringen was een flanelbord met plaatjes rond de Bijbel. Mijn eerste Bijbelkennis was dus uit het gehoor.”

„Al vroeg ontwikkelde ik een grote belangstelling voor geschiedenis en politiek.” Geschiedenis werd het, een studie die De Korte ook confronteerde met de grote vragen van het bestaan. „Wat is de zin van het leven, van mijn bestaan?” De Bijbel kreeg betekenis, met name ook de brieven van de apostel Paulus, het Evangelie naar Johannes en diens brieven.

Marieke Schalk reageert: „„Wat is de zin van mijn bestaan?” Dank dat u dat met ons wilde delen. Wij leven ten diepste voor God, en bidden en Bijbellezen zijn van groot belang. De Korte gaf ook aan dat hij werd opgevoed met de gedachte dat bidden belangrijk is. En: in zijn studententijd ging hij de Bijbel lezen. Dat vind ik ook heel belangrijk, eigenlijk al op heel jonge leeftijd. Ik zie daar een taak voor mij als aankomende leerkracht.”

Genesis

Prof. dr. R. Kuiper, rector van de Theologische Universiteit in Kampen, geeft aan dat hij onlangs „getroffen” werd door een stukje uit het Bijbelboek Daniël. „De vier jongens bleven aan het Babylonische hof hun Bijbel lezen. En, staat er dan: God schonk hun wijsheid en kennis. Zij werden de verstandigsten aan het hof. Ik hoop dat ook wij zo mogen dienen.”

Leren Bijbellezen is zó belangrijk, zegt prof. Kuiper. „Ik kom jongeren tegen die dat moeilijk vinden. Het ís ook een leerschool. Mijn vrouw en ik geven catechisaties in Amsterdam. Soms gaat het er dan alleen maar om jongeren de Bijbel te leren lezen.”

Ook als het gaat om wetenschappelijke kennis is het „essentieel ons denken, ons voorstellen te laten voeden door wat de Bijbel zegt”, merkt de rector van de vrijgemaakt-gereformeerde universiteit op. „Moeten we Genesis 1 en 2 echt anders lezen omdat de wetenschap daar iets anders van vindt? Ik wil mij door deze voorstelling laten leren.”

Waar is anno 2015 nog houvast en waarheid te vinden? Waaraan kunnen wij ons ten diepste nog toevertrouwen? „Dat is de vraag van velen. We moeten letten op God Zelf, Die Zich aan ons bekendmaakt in Christus. De loper daarvan is Zijn Woord – waarop wij moeten lopen.”

Misbruik

Het meest prikkelende statement komt van de remonstrantse theologe prof. dr. Christa Anbeek. Haar relatie met de Bijbel is „zeer ambivalent”, zegt ze, al was en bleef Psalm 139 haar „lievelingspsalm” en de tekst over de mussen uit Matthëus een „bron van vertrouwen.”

Niet alleen de Koran; ook de Bijbel loopt het gevaar „politiek dynamiet” te worden, aldus prof. Anbeek. „De slavernij, de Jodenvervolging, kindermishandeling: ze worden zonder moeite met Bijbelteksten gestaafd.” Als geestelijk verzorger in de psychiatrie op de Biblebelt zag ze „van nabij hoe Gods Woord niet zelden wordt misbruikt voor eigen macht, door ouderlingen, predikanten, ouders, docenten, en welke desastreuze gevolgen dit voor mensen heeft.”

Het brengt haar tot een voorstel. „Als wij het Bijbeljaar nu gebruiken om de Bijbel een jaar lang niet open te doen? We geven de Bijbel een sabbatsjaar. En in plaats van de Bijbel zetten we elke zondag een andere kunstbron centraal: een gedicht, een schilderij, boeddhistische verhalen, de recente vredestoespraak van de Duitse auteur Navid Kermani. De dominee, of de priester, zwijgt en luistert. Pas na een jaar, in het Reformatiejaar 2017, openen we de Bijbel weer. En kijken we hoe onze kijk op de Bijbel en op anderen is veranderd. Tot volgend jaar.”

Ze krijgt tegenspraak van Benjamin de Kloe, pabo-2-student aan Driestar Educatief. „Als ik straks voor de klas sta, wil ik er zeker voor waken dat ik veroordelend word op grond van de Bijbel. Maar ik durf de Bijbel niet een jaar weg te halen. Stelt u zich voor: iemand heeft een lange reis voor de boeg en weet dat hij te weinig brandstof heeft. Ik hoop dat zo iemand niet op zoek gaat naar een supermarkt, ofzo, maar naar een tankstation. Want die brandstof is nodig. Ik denk dat als het klopt wat er in Johannes 14:6 staat, waar Jezus zegt dat Hij de Weg, de Waarheid en het Leven is, mensen dit Boek heel hard nodig zullen hebben.”

Licht

SGP-leider Van der Staaij ziet ’m zo voor zich, de vergeelde foto van de gereformeerde kleuterschool in Vlaardingen, waarop hij met een brandend kaarsje staat. „Ik herinner me dat we daarbij een tekst declameerden: Uw Woord is een lamp voor mijn voet en een licht voor mijn pad – en bij die laatste woorden stampten we dan twee keer met onze voeten op de grond. Gods Woord als een licht. Later kwamen daar nog meer woorden bij: het Woord als een zwaard, of als een anker. Maar het beeld van het licht vind ik nog steeds het mooiste.”

Ook in de politiek is dat licht altijd weer nodig, zegt Van der Staaij. „Anders vallen we terug in het natuurlijke licht, en dat brengt weinig goeds, weten we uit de Leerregels van Dordt. Het Woord brengt licht in wat duisternis is. En niets is dan mooier dan in de vergaderzaal te spreken over de Ark van Noach, of stil te staan bij Amazing Grace. De Bijbel is weggehaald van de voorzitterstafel, maar de Bijbel blijft toch klinken. Het valt me ook op dat meer en meer mensen die geen verleden hebben dat ze zich ertegen afzetten, nieuwsgierig zijn. Deze week nog vroeg een PvdA’er bij het afscheid van een D66-collega mij: „Heb je niet nog een Bijbeltekst voor haar?” De vraag overviel me wat, ik ben toen uitgekomen bij „Alles heeft zijn bestemde tijd.””

De Bijbel bevat zoveel lessen, ook ten aanzien van bijvoorbeeld de vluchtelingencrisis, aldus de SGP’er. „Steeds weer: liefde, herbergzaamheid. Maar ook dat de overheid moet zorgen voor veiligheid, nuchter en waakzaam moet zijn.”

Van der Staaij: „Ik hoop en bid dat ook de herdenking van nu eraan bijdraagt dat het licht niet onder de korenmaat blijft.”

Heeft Van der Staaij weleens het idee dat hij „op een wat triviale manier” met de Bijbel omgaat? vraagt ND-hoofdredacteur Sjirk Kuijper hem later, tijdens het debat. Van der Staaij: „Bij zo’n vraag: Heb je nog een Bijbeltekst? kan de Bijbel iets van een citatenboek krijgen, inderdaad. Maar ik vind het altijd heel mooi om, zoals bij de Algemene Politieke Beschouwingen, iets van de diepste kern naar voren te brengen. De afgelopen keer heb ik dat geprobeerd te doen vanuit het Amazing Grace, rond dat moeilijke woord genade.”

Komt er ook een Bijbel voor politici, een Bijbel met politieke kanttekeningen? wil Kuijper van Anne Westerduin weten. Westerduin is uitgever bij Royal Jongbloed in Heerenveen en op dit moment bijvoorbeeld bezig met een vrouwenbijbel. Westerduin: „Ik vind dat een gevaarlijke. De Bijbel is op zichzelf niet bedoeld voor doelgroepen. Dat er wel doelgroepbijbels komen, is meer omdat er vanuit de markt een vraag opkomt.”

Verboden boek

Ds. L. J. Geluk, voorzitter van de vereniging Protestants Nederland, verzorgt de sluiting. Hij wijst erop dat de Bijbel vaak een verboden boek was en is. Dat bespot en gehoond wordt. „De Bijbel is ook het boek dat Europa zijn identiteit heeft gegeven. Dit bijzondere boek wil bij u allen thuis zijn. Wij bidden dat dit boek ook in de toekomst zijn heilzame werking mag hebben.”

Iets voor tienen besluit organist Hans Alderliesten de bijeenkomst met een bespeling van het Lutherlied, ”Een vaste burcht is onze God”.

Bijbeltentoonstelling

In de Sint-Janskerk te Gouda zal volgend jaar een bijzondere Bijbeltentoonstelling te zien zijn. Aanleiding is de dan 500e verjaardag van Erasmus’ Novum Instrumentum, de eerste gedrukte Griekse editie van het Nieuwe Testament, zo meldde Refo500 zaterdag. Hieronder de tekst van het persbericht:

De betekenis van deze uitgave is enorm: zij vormde de basis van tal van vertalingen, zoals de Lutherbijbel en de Statenvertaling. Dit feit wordt daarom nationaal en internationaal op vele manieren herdacht.

In Gouda wordt in het eerste halfjaar van 2016 door Museum Gouda een meer algemeen opgezette tentoonstelling georganiseerd over Erasmus. Daarin worden verschillende aspecten van zijn persoon belicht. De Stichting Goudse Sint-Jan heeft daarop het initiatief genomen om in de tegenover het museum liggende Sint-Janskerk een tentoonstelling te houden over de geschiedenis van de Bijbelvertalingen en edities die in de loop van de tijd zijn verschenen.

De Sint-Janskerk is een uiterst geschikte locatie om dit thema door middel van een expositie te presenteren. Tussen Erasmus en de Sint-Jan bestaan namelijk tal van verbindingen en de Goudse glazen uit de 16e en 17e eeuw bevatten voor een groot deel Bijbelse voorstellingen en thema’s: ze vormen als het ware een ‘bijbel in glas’.

Er zullen enkele bijzondere bijbels tentoongesteld worden, zoals de Delftse bijbel. Deze bijbel is het eerste gedrukte Nederlandstalige boek dat in 1477 te Delft werd uitgegeven. De bibliotheek van het Nederlands Bijbelgenootschap bezit hiervan twee exemplaren. Andere bijzondere drukken zijn de Nederlandse vertaling van het Nieuwe Testament van Erasmus, die in 1524 verschenen is, de eerste druk van de Statenvertaling en andere fraaie uitgaven. Verder zullen er bij de Goudse glazen prentbijbels te zien zijn, zoals een prachtige uitgave uit 1583, met prenten van Vlaamse kunstenaars, van Jan Luyken en andere bekende kunstenaars.

Niet alleen het woord, ook de verbeelding van het woord vormt een centraal onderdeel van de expositie. De Bijbelse verhalen en thema’s die op de glazen in de Sint-Janskerk zijn afgebeeld, zullen worden gespiegeld aan de rijke traditie van geïllustreerde bijbels. Het doel daarvan is om de Bijbelse beeldtraditie inzichtelijk te maken.

Naar verwachting zal de tentoonstelling eind maart 2016 van start gaan en te zien zijn tot eind september 2016.

De tentoonstelling is een project van Stichting Goudse Sint-Jan, in samenwerking met onder andere het Nederlands Bijbelgenootschap en het Statenbijbelmuseum Leerdam.