Sebastian Castellio heeft een nogal tweeslachtige reputatie. Voor sommige mensen is hij een van de grondleggers van religieuze tolerantie, voor anderen is hij juist daardoor een bedreiging voor de kernzaken van het christelijk geloof.

Bekendheid verwierf Castellio vooral door zijn felle kritiek op Calvijn vanwege diens prominente rol in het proces voorafgaand aan de doodstraf van Michael Servet. Die bekendheid werd ongekend versterkt doordat de schrijver Stefan Zweig in de jaren dertig van de vorige eeuw een boek publiceerde waarin hij het opnam voor Castellio en hij Calvijn afschilderde op een manier die de reformator sterk op Adolf Hitler deed lijken. Dat wetenschappers zich deze week in Castellio verdiepen, is te danken aan Barbara Mahlmann-Bauer, hoogleraar literatuurgeschiedenis aan de universiteit Bern. Deze universiteit wijdt in het kader van Refo500 een internationaal congres aan de denker.

Het congres ging begin deze week van start in een congrescentrum op de Monte Veritá, de berg der waarheid. Dus dat moest goed komen. En voor een belangrijk deel kwam het ook goed doordat zorgvuldig zowel naar de teksten, de persoon als de historische context werd gekeken. Hoewel Castellio te boek staat als advocaat van tolerantie was de teneur van alle bijdragen toch dat dit begrip slechts voorzichtig gebruikt dient te worden. Tolerantie is in de 16e eeuw wel even iets anders dan in de 21e eeuw.

De Berlijnse deskundige in de filosofiegeschiedenis Wilhelm Schmidt-Biggeman stelde kritische vragen aan Castellio en vond hem eigenlijk maar een warhoofd. Omdat Schmidt-Biggeman de logica in diens uitlatingen miste en geen concept ontdekte achter zijn manier van denken, kon hij maar weinig met de Fransman beginnen.

Dr. Uwe Plath toonde de deelnemers handgeschreven stukken van Castellio waaruit bleek dat ook hij in bepaalde gevallen voor doodstraf voor ketters was. Hij voegde er wel aan toe dat ketters voor Castellio hoofdzakelijk mensen zijn die onchristelijk leven, niet zozeer mensen die onchristelijke leerstukken verdedigen. Wat Calvijn betreft wees Plath erop dat de jonge Calvijn meer ruimte aan andersdenkenden bood dan de oudere. Servet kreeg helaas voor hem met de oudere te maken. Dat Calvijn met zijn pleidooi voor de doodstraf voor een ketter afweek van zijn eigen beginselen en vooral van die van de Schrift, was voor de deelnemers geen punt van discussie.

Vanuit Nederland waren er ook enkele bijdragen aan het congres. Prof. dr. Mirjam van Veen, hoogleraar theologie aan de Vrije Universiteit (VU) in Amsterdam, had al het één en ander over Castellio gepubliceerd en vroeg ook nu aandacht voor een faire behandeling van deze denker en voor het feit dat hij meer mensen beïnvloed heeft dan vaak gedacht is. Mooi voor haar en voor de wetenschap was dat tijdens de conferentie de Duitse vertaling van haar boek over Castellio gepresenteerd kon worden.

Hans-Martin Kirn, kerkhistoricus aan de Protestantse Theologische Universiteit (PThU), ging in op de manier waarop Castellio het jodendom in het tolerantiedebat brengt. Als joden getolereerd worden in een christelijke samenleving, moet dat dan zeker niet gelden voor christenen met afwijkende opvattingen? stelde hij. Toch komen vanuit Castellio’s werk ook vragen op naar de grenzen aan de tolerantie tegenover de joden. Dit punt kwam ook in vele andere bijdragen terug: hoe tolerant was hij eigenlijk? Het congres op de berg der waarheid leverde veel informatie op over een denker die tegenspraak oproept maar ook aan het denken zet.

Lees meer in Digibron

Castellio vond Reformatie te weinig radicaal (Reformatorisch Dagblad, 04-01-2014)

Castellio beschouwde Bijbelvertaling als middel hervorming (Reformatorisch Dagblad, 17-03-2012)