Uit de 200 schilderijen komt het beeld naar voren van een diep bewogen kunstenaar. Een mens die liefheeft en rouwt, die zich verbonden voelt met het Joodse volk en ontzet is over het onrecht dat dit volk is aangedaan. Een man ook die zijn herinneringen, zijn liefdes en zijn dromen koestert.

De schilderijen zijn tentoongesteld in een beperkt verlichte ruimte, waardoor ze je tegemoet stralen met hun fonkelende kleuren: Rood, blauw, groen, oranje, geel en paars. De vogels op zijn doeken, de engelen, de wandelende Jood, de zwevende liefdesparen, de dierfiguren, de zon en de maan, ze lijken even halt te hebben gehouden op het linnen van de schilder. En zijn boeketten; zijn ze niet vers en de bloemen net geplukt?

Avant-garde

Chagall wordt in 1887 geboren in Vitebsk (in het huidige Wit-Rusland) in een chassidisch Joods gezin. Hij groeit in deze stad op tot jongeman. Uit die tijd dateren de eerste schilderijen op de tentoonstelling, onder meer ”Gezicht uit het venster in Vitebsk.” In 1911 vertrekt de Russische schilder naar Parijs, waar hij in contact komt met andere kunstenaars en intellectuelen van de avant-garde. Uit zijn eerste Parijse tijd is bijvoorbeeld ”Ik en het dorp te zien”, een kleurrijke gouache.

Chagall vertrekt in 1914 via Berlijn, waar hij exposeert, naar Vitebsk. Hij trouwt er in 1915 met Bella Rosenveld. Omdat in 1914 de Eerste Wereldoorlog is uitgebroken moet hij het plan om samen met haar naar Parijs terug te keren opgeven. Ze vestigen zich in Sint-Petersburg en daar wordt in 1916 hun dochter Ida geboren.

Chagall heeft Bella, zijn grote liefde, vaak geschilderd. In ”De verjaardag” zweeft een liefdespaar –Bella en Chagall– door de versierde kamer. Zij lijken door hun liefde de zwaartekracht te ontstijgen.

Vanaf nu heeft Chagall ook aandacht voor de Joodse samenleving, met als gevolg portretten van rabbi’s zoals ”Feestdag (Rabbijn met citroen)”. Omdat hij door zijn omgeving niet wordt begrepen, vertrekt Chagall in 1922 voorgoed uit Rusland en gaat naar Berlijn. Hij schrijft er zijn autobiografie ”Mijn leven”. De illustraties, twintig etsen, zijn in Brussel te zien. Bella heeft in 1931 het boek vanuit het Russisch in het Frans vertaald.

Hoofdrol voor de Bijbel

Wanneer Chagall op uitnodiging van de dichter Blaise Cendars in 1923 naar Parijs gaat, krijgt hij van Ambroise Vollard, uitgever en galeriehouder, de opdracht om illustraties te maken bij de fabels van la Fontaine. Het worden fantasievolle gouaches, waarvan een aantal te zien is op de expositie in Brussel. Ook wordt hem gevraagd de Bijbel te illustreren. Vanaf dat ogenblik speelt de Bijbel in alle kunstwerken van Chagall de hoofdrol. Voor de rest van zijn leven zal hij de Bijbel in schilderijen, gouaches, glasramen, wandtapijten, litho’s, keramiek en beelden verwerken als onderdeel van zijn eigen spirituele testament. Zoals Chagall zelf zei: „Als kind al voelde ik me sterk aangetrokken tot de Bijbel. Ik vond altijd –en ik vind dat nog steeds– dat dit boek de grootste poëtische bron van alle tijden is. Sindsdien zoek ik naar alles wat zich daarvan weerspiegelt in het leven en in de Kunst.” In 1931 bezoekt hij samen met Bella Palestina.

Ballingschap

In 1939 moet Chagall als Joods kunstenaar vluchten voor het nazisme. Hij vertrekt via Spanje naar de Verenigde Staten, waar hij ook nog eens het onverwachte overlijden van Bella moet verwerken. Steeds vaker zie je in zijn werken kruisigingen met een Christus die de Joodse tailliet draagt, de gebedssjaal van de gelovigen in de synagoge. Op de expositie is onder meer ”Kruisiging in geel” aanwezig. In een interview verklaarde Chagall dat de figuur van Christus symbool staat voor de martelaar in het algemeen, inclusief de Joden die naar de concentratiekampen zijn gevoerd.

Na de oorlog keert Chagall terug naar Frankrijk. Hij is intussen een gevierd kunstenaar. De grote musea overal in de wereld, waaronder het Museum of Modern Art in New York, hebben tentoonstellingen aan hem gewijd. Eindelijk voelt hij zich echt thuis in Frankrijk, waar hij opnieuw het geluk heeft gevonden met Vava, zijn tweede echtgenote, wat zijn creativiteit voedt. De boeketten op zijn schilderijen zijn symbolen voor zijn eigen leven geworden, dat nu opnieuw lijkt te zijn begonnen. De bloemenruiker zweeft ten hemel in ”Paar boven Saint-Paul”.

In de jaren 60 volgen er monumentale opdrachten voor openbare gebouwen, fresco’s, mozaïeken en glasramen. Jammer genoeg zijn dat er van deze ontwerpen geen voorbeelden te zien zijn op de tentoonstelling. Wel de grote studies voor de Opéra Garnier in Parijs en ontwerptekeningen voor balletten (decor en kostuums).

De afsluiter op de tentoonstelling is het ontroerende tafereel van ”De verloren zoon”. De vader omarmt zijn zoon liefdevol, op de achtergrond de bevolking van Vitebsk. is een verrassend eerbetoon aan een van de belangrijkste kunstenaars van de vorige eeuw.

”Retrospectieve Chagall” is tot 28 juni te zien in het Museum voor Schone Kunsten in Brussel.

www.fine-arts-museum.be/nl