Vluchtelingendrama noopt tot principieel kompas
Europa moet het boetekleed aantrekken en zich inzetten voor een duurzame oplossing voor het vluchtelingenprobleem, stelt Jan Pieter Mostert.
Europese landen zijn verantwoordelijk voor het vluchtelingendrama zoals zich dat nu voltrekt aan de Europese zuidgrenzen. Na de bootramp op de Middellandse Zee waarbij zeker 800 mensen zijn omgekomen, lijkt de pijn even binnen te dringen. En daarmee het besef dat Europese landen hun verantwoordelijkheid moeten nemen.
Maar ik ben er niet van overtuigd dat die Europese actie duurzaam is. Vroeg of laat overstijgt het binnenlandse gemopper de dramatische impuls. En wordt de publieke opinie weer bepaald door het hoge aantal immigranten.
Het is immoreel als Europa zijn handen van de vluchtelingenproblematiek aftrekt. Europa heeft er namelijk alles mee te maken.
In 2011 hebben Frankrijk en Groot-Brittannië, en later ook andere Europese landen, besloten om met bombardementen het regime van Gaddafi in Libië te helpen verdrijven. Zo ontstond er een machtsvacuüm, waar Europa vervolgens nauwelijks iets aan heeft gedaan. Zo kon het land zich ontwikkelen tot belangrijkste doorvoerland voor vluchtelingen. Nu zitten we met de gevolgen.
Iets vergelijkbaars gebeurde in Syrië. Door het bestoken van de macht van Assad, met behulp van het Westen, ontstond er een vacuüm waarin IS kon groeien. Dat leidde tot een dramatische groei van de vluchtelingenstroom.
Met voorgaande twee voorbeelden zeg ik niets over de legitimiteit van de westerse acties. Het gaat me erom dat ze consequenties hebben voor de vluchtelingenstromen. En die moet Europa bereid zijn te dragen.
Schijnzekerheden
De groei van IS is voor een significant deel te danken aan jonge moslims uit Europa. Ontdaan van hun heldere identiteit, grepen zij naar de luid verkondigde schijnzekerheden van IS. In Europa konden deze jongeren maar moeizaam maatschappelijk presteren. In hun jeugd waren ze er getuige van hoe het Westen op de islamitische ziel trapte door grootscheepse aanvallen op Irak en Afghanistan. In de geschiedenis stonden deze landen symbool voor trotse culturen waarin de basis gelegd werd voor onze wiskunde en parfumerie. Soms denk ik dat het Westen de machteloze woede onder jonge moslims heeft gezaaid en gevoed.
Tegenstellingen
Door Europa economisch te versterken, zijn er ook onbedoelde neveneffecten. Zo kende Spanje voor de toetreding tot de EU intensieve contacten met Afrika – minder dan een uur varen. Veel Afrikanen werkten in Spanje, vaak op tijdelijke contractsbasis. De grens tussen arm en rijk verliep daardoor enigszins vloeiend. Doordat we hogere grenzen hebben opgetrokken, is dat niet meer mogelijk. Tegenstellingen worden groter en daarmee ook de drama’s aan de Europese grens.
Ten slotte: als het gaat over mensenrechten heeft Europa jarenlang het vingertje geheven. Wij zijn zelf door schade en schande in de wereldoorlogen wijs geworden. Laatst kwam me een krantenartikeltje uit 1938 onder ogen. Doodsbange Duits-Joodse vluchtelingen werden bij Zevenaar terug op de trein gezet naar Duitsland. Ook nu hebben vluchtende Syriërs nauwelijks perspectief in andere landen. Gelden onze principes ook voor hen, of zijn we alleen maar selectief geraakt? En zijn bijvoorbeeld de 150 doden van de Germanwingsramp tóch erger dan de 800 anonieme drenkelingen in de Middellandse Zee?
Mensenrechten als principieel kompas zijn alleen van waarde als ze vrij zijn van opportunisme en iets mogen kosten. Als Europa geloofwaardig wil zijn moet het dat nu laten zien.
Het eerste werkbezoek van paus Franciscus in 2011 was naar het eilandje Lampedusa, het hart van het vluchtelingendrama. Hij drukte daarmee Europa met de neus op zijn morele verantwoordelijkheid. Ik hoorde zijn boodschap zo: Beste Europeanen, niet door het toelaten van vluchtelingen, maar door het loslaten van je verantwoordelijkheid en je christelijke gastvrijheid verlies je je eigenheid.
De auteur is directeur Stichting Gave.
