In de Woudse Dom, de monumentale kerk van Rijnsaterwoude, luisterden zaterdag zo’n 200 abonnees van het kerkhistorische tijdschrift Oude Paden en andere geïnteresseerden naar drie lezingen.

Redactielid dr. H. Florijn besprak drie historische voorvallen in het licht van de vraag of er psychische gestoordheid of machten van de duivel in het spel waren. „Het onderkennen van de macht van satan is geen bijgeloof.”

In 1900 vermoordde in Appeltern, nabij Maasbommel, een boer zijn knecht omdat deze zich sceptisch uitliet over ”duiveluitdrijvingen”. Later verklaarde ds. D. W. de Leeuw, destijds predikant in Appeltern, dat boer Tinus Scherff „een zeer goede man” was en dat de gezelschapskringen waarin hij verkeerde „goed gereformeerd” waren, hoewel sommige leden „wat dweepzuchtig en eentje van hen dan wat driftig” waren.

Als tweede voorbeeld noemde de kerkhistoricus de geschiedenis van de Katwijkse logger KW 171, waar de bemanning moorden pleegt onder invloed van een geesteszieke matroos. De reactie van de Katwijkse predikant ds. H. van Wijngaarden was even opmerkelijk als die van de Appelternse dominee. Hij vond de bemanning „goed volk” en de matroos Arie Vlieland „een goede kerel.”

Florijn behandelde als laatste het geval van een ‘wild’ geworden vrouw uit de gemeente van ds. H. Roelofsen en ouderling Josias Fraanje in Goes. Fraanje –toen nog ouderling– stelde voor te bidden in plaats van de vrouw te laten opnemen in een inrichting. Door het gebed werd ze kalm en genas.

Uit deze drie gevallen trok Florijn de conclusie dat „iedere theologie, ethiek en pastoraat begint met het luisteren naar Gods Woord en wordt opgehelderd door het gebed, dat het enige middel is tegen de macht van de duivel.”

De tweede spreker, drs. E. G. Bosma, behandelde in zijn lezing ”Dominee in oorlogstijd” de houding van ds. G. Wisse –de latere christelijke gereformeerde prof. Wisse– ten opzichte van het nationaalsocialisme en de Duitse bezetter. Bosma, die werkt aan een proefschrift over de bevindelijk gereformeerden en het nationaalsocialisme in de periode 1930-1950, stelde dat ds. Wisse de Duitse bezetting beschouwde als een oordeel Gods waaronder verootmoediging paste.

Na de oorlog moest ds. Wisse zich voor een speciale onderzoekscommissie verantwoorden. J. de Rijke en H. van der Ham, die eerder een biografie over ds. Wisse schreven, hebben het bewuste dossier volgens Bosma niet ingezien. De gegevens uit dit dossier en andere bronnen laten evenwel een minder rooskleurig beeld zien van het oorlogsverleden van ds. G. Wisse dan tot nu toe gebleken is.

De bekende predikant en hoogleraar zegt in zijn ”Mémoires” weinig over de oorlogstijd, maar vermeldt wel de invloed van prof. Bolland – die bekendstond als antisemiet en sympathisant van het nationaalsocialisme. In zijn artikelen in De Wekker onderkent ds. Wisse wel de heidense trekken van het nationaalsocialisme, maar toch vindt hij Hitler een groot staatsman. In een artikel in De Banier toont hij zich een tegenstander van de parlementaire democratie, aldus Bosma.

In Middelburg onderhoudt de predikant goede contacten met de Duitse bezetter en met een NSB’er. Soms ‘schermt’ hij met deze contacten om iets te bewerkstellingen. Getuigen verklaren dat ds. Wisse bij gelegenheden zelfs de Hitlergroet bracht. De conclusie van de onderzoekscommissie was dan ook dat „ds. G. Wisse in strafrechtelijke zin niet te veroordelen [is], maar wel in morele zin.”

In de derde lezing behandelde redactielid J. Mastenbroek het leven van ds. C. van den Oever, de ”paus der kruisgezinden”.

Meer informatie over het onderzoek van drs. E. G. Bosma staat hier