„De OVSE telt weer mee”, stelt Bas ter Haar van Clingendael, het instituut voor internationale betrekkingen. „Zonder de OVSE zou het conflict in Oekraïne nog veel meer uit de hand zijn gelopen en zou vrije toegang tot de rampplek van MH17 nog lastiger zijn geweest. De organisatie speelt een rol die niemand anders daar kan invullen.”

Alexander Hug is het gezicht van de OVSE geworden. De Zwitser is plaatsvervangend hoofd van de waarnemingscommissie in Oekraïne en sinds het neerhalen van het vliegtuig de centrale figuur in en rond het rampgebied. Hij is altijd ter plekke en neemt geen blad voor de mond.

Volgens Ter Haar is het essentieel dat Hug een Zwitser is en dat Zwitserland momenteel voor­zitter van de OVSE is. „Zwitserland wordt door zowel Oekraïne als Rusland –eveneens lid van de OVSE– gezien als een neutraal land. Dat is een groot voordeel en doordat Zwitserland geen lid van de NAVO en de EU is, kan het ook nog eens zijn beste mensen inzetten. De vorige voorzitters van de OVSE waren overigens Oekraïne en Servië, eveneens geen EU- en NAVO-lid. Dat suggereerde ook al onpartijdigheid binnen de organisatie.”

Conflicten

De OVSE is in 1973 opgericht, ten tijde van de Koude Oorlog, om de ontspanning tussen Oost en West te bevorderen. Het is een politieke organisatie van meer dan vijftig landen in Europa, Noord-Amerika en Centraal-Azië, die vooral met diplomatieke bemiddeling conflicten wil oplossen. Hoogtepunt in het bestaan van de OVSE is het Handvest van Parijs van 1990, waarin de lidstaten het einde van de Koude Oorlog bezegelen. Het handvest erkent de democratie als grondslag voor het bestuur van een staat.

In de jaren daarna bemiddelde de OVSE met succes bij conflicten in Moldavië en op de Kaukasus en hielp ze Albanië, Bosnië en Kosovo bij het opbouwen van de jonge democratie. Vervolgens werd het stil; de werkzaamheden bleven beperkt tot het sturen van waarnemers naar verkiezingen in landen waar de democratie nog vorm moest krijgen.

De OVSE heeft volgens Ter Haar met succes twee visies op oorlog en vrede gecombineerd. „Tot en met de Tweede Wereldoorlog was de overheersende gedachte in de wereld dat je alleen kon over­leven als je jezelf zo sterk mogelijk maakt en de vijand zwak. Dus moest je jezelf vooral flink be­wapenen.

Ellende

Na alle ellende die dat heeft veroorzaakt, kwam er een nieuwe stroming op, waarbij het zoeken van samenwerking op het gebied van economie, mensenrechten en milieu meer aandacht kreeg. Tijdens de Koude Oorlog won de eerste stroming weer terrein, tot op het moment dat in het Westen meer en meer de idealistische visie opgeld deed dat alle partijen er juist bij gebaat zijn als ze hun wapenarsenaal verkleinen.

De OVSE heeft die twee ideeën gecombineerd: wapenbeheersing en samenwerking op het gebied van defensie, economie en mensenrechten. Gorbatsjov en zijn mensen hebben die ommezwaai omarmd. Helaas omarmt Poetin weer de gedachte die voor de twee wereldoorlogen overheerste.”

Niet juridisch bindend

Daarom is het voor de OVSE lastig bemiddelen, ook al is het de enige organisatie waarmee ook Poetin aan tafel wil zitten. „De OVSE heeft geen grote legermacht zoals de NAVO en geen honderden miljarden zoals de Europese Unie”, aldus Ter Haar. „Op die punten kun je de organisatie vergelijken met het Vaticaan.”

Bovendien zijn afspraken met de OVSE, in tegensteling tot afspraken met de VN of de Raad van Europa, wel politiek maar niet juridisch bindend. „Daardoor ligt de kracht van de organisatie in werken op de achtergrond. Dat kan ze goed dankzij een morele overtuigingskracht en heel veel ervaring in het veld. Daardoor heeft de OVSE toch diverse koude, lauwe en warme oorlogen in goede banen weten te leiden.”