In een stad als Kampala lijkt het een onmogelijk verzoek: ”Houd uw ogen open voor personen die zich verdacht gedragen.” De straten van de Ugandese hoofdstad ademen chaos: massa’s mensen, taximotoren, taxibusjes, auto’s en ander verkeer krioelen alle kanten op. Probeer daar maar eens een verdachte persoon te ontdekken, laat staan in de gaten te houden.

Toch deed de Kampalese politie dit verzoek eerder deze maand, onder meer via Facebook. Hoewel er „geen reden tot paniek” is, hebben de autoriteiten nieuwe aanwijzingen voor een aanslag door de Somalische terreurbeweging al-Shabaab.

Die aanwijzingen komen niet uit de lucht vallen. Veiligheidsdiensten vrezen al langer dat al-Shabaab zijn pijlen op Uganda zal richten. De Somalische terreurbeweging heeft het regelmatig op buurland Kenia gemunt. Dit komt voornamelijk door de aanwezigheid van Keniase troepen in het door oorlog verscheurde Somalië.

Vorige maand kwamen nog zeker zes mensen om het leven toen terroristen in het rond begonnen te schieten bij een kerk ten zuiden van de Keniaanse havenstad Mombassa. Hoewel de verantwoordelijkheid voor de aanslag nog niet is opgeëist, vermoeden de Keniaanse veiligheidsdiensten dat de daders aan al-Shabaab verbonden zijn.

Somalië

Voor de Ugandese veiligheidsdiensten is elke aanslag in Kenia een bevestiging dat het ook in de ”Parel van Afrika” een keer mis kan gaan: het Ugandese leger is namelijk hofleverancier voor de missie van de Afrikaanse Unie in Somalië, Amisom. Dat de Somalische terreurbeweging ook in Uganda actief is, bleek tijdens de finale van het WK voetbal in 2010. Toen vielen in Kampala bij bloedige aanslagen op voetbalsupporters in een restaurant en een rugbystadion in totaal 74 doden.

Sindsdien is het relatief rustig geweest in Uganda, maar na de aanslag op winkelcentrum Westgate in Kenia staan de Ugandese veiligheidsdiensten weer op scherp. Regelmatig wordt de bevolking van Kampala gewaarschuwd voor het risico van aanslagen. Luxe winkelcentra, maar ook universiteiten, musea en kerken vormen potentiële doelwitten. Zo af en toe krijgt de politie concrete aanwijzingen voor een mogelijke aanslag binnen en wordt zo’n doelwit een paar dagen gesloten of strenger beveiligd. Hoewel de meeste inwoners inmiddels schouderophalend doorgaan met hun dagelijks leven, zijn er ook die de grootste risicoplekken even vermijden.

Bomvolle kerk

De Nederlandse Annemaaike Kruisselbrink, die sinds 2013 in Kampala woont, is een van die wat voorzichtigere mensen. „Sommige mensen gaan niet meer naar de grote winkelcentra, maar het lijkt mij juist te voor de hand liggend om weer op zo’n plek een aanslag te plegen. Ik denk dat de Watotokerk, een van de grootste kerken van de stad, ook heel hoog op het lijstje staat. Daarom ben ik er de afgelopen weken niet geweest.”

Inmiddels durft ze het wel weer aan. En hoewel de bewaker inderdaad wat grondiger dan anders haar tas doorzoekt, is de sfeer binnen in het gebouw net zo ontspannen –bijna uitgelaten– als voorheen. De kerk is, risico of niet, wekelijks tot de nok gevuld. Gelovigen die later binnenkomen moeten de dienst zelfs in een bijzaal op schermen volgen. Het zijn opkomstcijfers waar Nederlandse kerken tegenwoordig alleen maar van kunnen dromen. En juist die populariteit van de kerk maakt het risico op een aanslag groot.

In een partytent voor de kerk staat Shadrach, een enthousiaste twintiger die aspirant-leden informeert over de gemeente. Hij ligt niet wakker van het gevaar voor een aanslag op zijn kerk: „Ze zullen ongetwijfeld iets aan het plannen zijn, maar de beveiliging is hier heel streng. Je moet echt infiltreren om een aanslag te kunnen plegen.” Shadrach wijst naar de toegang tot de parkeerplaats, waar inderdaad elke auto staande wordt gehouden. Voor de kerk staan bovendien een detectiepoortje en een tafel waarop elke tas van elke bezoeker wordt gecontroleerd.

Paraatheid

Maar of deze veiligheidsmaatregelen echt iets uithalen? Na de aanslag op Westgate in Nairobi is pijnlijk duidelijk geworden dat de Keniaanse autoriteiten veel steken hebben laten vallen. Het is nog maar de vraag of de veiligheidsdiensten van Uganda zo veel beter zijn. Ja, bij elk groot winkelcentrum, bij elke kerk en andere gemeenschapsruimte staan detectiepoortjes en bewakers. Maar ze wekken niet de indruk een groep terroristen met getrokken wapens tegen te kunnen houden.

Tassen worden gecontroleerd, maar erg grondig gaat het er niet aan toe. Daarbij bestaat er bezorgdheid over de aandachtsspanne van de inlichtingendiensten. Na de aanslag tijdens de WK-finale duurde het zeventig dagen tot de beveiliging van winkelcentra weer verslapte. Na ‘Westgate’ stonden de inlichtingendiensten wederom op scherp. Kruisselbrink: „Het algemene gevoel is echter dat er nu niets gaat gebeuren, juist omdat de veiligheidsdiensten er zo op voorbereid zijn, maar dat er gewacht wordt tot de grootste angst weg is.”

Ook op de Makerere Universiteit, een ander mogelijk doelwit, is er weinig van verhoogde paraatheid te merken. Een Canadese vrijwilligster werkt op de campus voor een internationale kerkelijke organisatie. Ze legt uit waarom ze zich weinig van de waarschuwingen aantrekt: „We kunnen moeilijk bij elke waarschuwing wegblijven.”

In het pr-kantoor van de universiteit zijn ze op de hoogte van de politiewaarschuwing, maar ook hier wordt gewoon doorgewerkt. Aan de poort worden auto’s gecontroleerd op bommen en studenten weten wat ze moeten doen als er iets gebeurt: menigtes vermijden en rustig een uitgang opzoeken. „We hebben nauw contact met de inlichtingendienst”, vertelt een woordvoerder, „maar vooralsnog zien wij geen reden voor verdere maatregelen.”

Toch lijkt ook hier de beveiliging niet zo waterdicht te zijn als de woordvoerder doet voorkomen. Bij de ingang worden alleen auto’s gecontroleerd – studenten kunnen de poort door zonder zich te identificeren en van fouilleren is al helemaal geen sprake.

Nationale ambities

Kenia, Uganda en ook Ethiopië hebben de bloedige terreur van al-Shabaab aan den lijve ondervonden. Ook een deel van de piraten die voor de Somalische kust actief zijn, wordt aan de terreurorganisatie gelinkt. Velen vrezen dat de al bestaande banden tussen al-Shabaab en zijn Arabische collega’s van al-Qaida steeds hechter zullen worden. Maar volgens deskundigen is het onwaarschijnlijk dat al-Shabaab binnenkort de hele Oost-Afrikaanse regio in zijn greep zal houden.

De Amerikaanse deskundige Scott Stewart zei in december dat „al-Shabaab er tot op heden niet in is geslaagd grote aanslagen te plegen buiten Somalië.” Hoewel de terreurbeweging zich binnen de grenzen van Somalië goed weet aan te passen aan de veranderende situatie, is de macht van al-Shabaab daarbuiten zeer beperkt. Dit komt voor een deel door de beperkte macht van de terreurorganisatie, maar een andere factor speelt een minstens zo grote rol.

Er is namelijk een belangrijk, fundamenteel verschil tussen al-Shabaab en al-Qaida, dat er wél in slaagde jarenlang een brede regio in zijn greep te houden. De Nederlander Josse Groen, die aan de Radboud Universiteit in Nijmegen afstudeert op de manier waarop hulporganisaties omgaan met het Somalische conflict, legt uit: „Al-Shabaab is een vrij nationalistische beweging die vooral voor Somaliërs aantrekkelijk is. Bin Laden is ook in Somalië geweest om zieltjes te winnen, maar was net zo weinig succesvol als de VN-missie daar.”

Die nationalistische grondslag van al-Shabaab houdt in dat de ambities van de organisatie beperkt blijven tot het beheersen van haar eigen land en enkele regio’s daarbuiten, waar ook veel Somaliërs wonen. Dit in tegenstelling tot al-Qaida, dat een veel ideologischer doel heeft. Al-Qaida wil alle moslimlanden verenigen om zo één volk te creëren.

Zolang Oost-Afrikaanse buren zoals Uganda en Kenia echter actief blijven in Somalië, zal het risico op aanslagen in deze landen blijven bestaan. En dus zullen de kerkgangers van Watotokerk voorlopig nog door detectiepoortjes de kerk in moeten.