De woestijntocht van Samen op Weg
Drie protestantse kerken besluiten morgen of ze tot fusie overgaan. Als de drie synodes voor vereniging stemmen, gaan de Nederlandse Hervormde Kerk, de Gereformeerde Kerken in Nederland en de Evangelisch-Lutherse Kerk per 1 mei 2004 op in de Protestantse Kerk in Nederland (PKN). Een Samen op Weg-proces van ruim veertig jaar is dan ten einde. Maar de woestijntocht loopt voor velen in de SoW-kerken allesbehalve uit op een intocht in het beloofde land. Daarvoor is de verdeeldheid over het eenwordingsproces te groot. De belangrijkste feiten van vier decennia.
1961
Achttien hervormde en gereformeerde predikanten (bekend geworden als de Achttien) verklaren dat ”de gescheidenheid van de hervormde en gereformeerde kerken niet langer geduld kan worden.”
1962
Ruim 4500 kerkleden wonen in de Utrechtse Jaarbeurs het eerste landelijke congres van de Achttien bij.
1973
De eerste gecombineerde vergadering (voortaan geheten: combisynode) van de hervormde en de gereformeerde synode heeft plaats in de Lukaskerk in Utrecht.
1983
Eerste gezamenlijke vergadering op provinciaal niveau van een (hervormde) provinciale kerkvergadering en een (gereformeerde) particuliere synode: Noord-Brabant/Limburg.
1986
De hervormde en de gereformeerde synoden verklaren, met dertien van de 126 stemmen tegen, dat deze kerken ”in staat van hereniging” zijn. De combisynode besluit in hetzelfde jaar de lutheranen toe te laten tot het SoW-proces…TKST:
1987
Achthonderd hervormd-gereformeerde ambtsdragers aanvaarden in Barneveld een manifest. Zij vragen het moderamen van de hervormde synode het vormen van gefedereerde classes te voorkomen.
1988
De Remonstrantse Broederschap wordt als waarnemer tot het SoW-proces toegelaten.
1990
De Evangelisch-Lutherse Kerk in het Koninkrijk der Nederlanden treedt officieel toe als partner in het SoW-proces. Wat voorheen de combisynode was, wordt voortaan triosynode.
1992
De SoW-werkgroep Kerkorde presenteert -na 31 vergaderingen- de ontwerpkerkorde van de nieuwe kerk.
In Putten spreken ruim 1600 ambtsdragers uit de kring van de Gereformeerde Bond hun ”onaanvaardbaar” over de ontwerpkerkorde uit. Verder dan federatie willen ze niet gaan. Ir. J. van der Graaf doet namens het hoofdbestuur van de Bond de historische uitspraak: ”We kunnen niet weg en we kunnen niet mee.”
1993
TKST: De Remonstrantse Broederschap beëindigt het waarnemerschap bij het SoW-proces uit vrees dat er in de nieuwe kerk geen ruimte zal zijn voor de remonstrantse vrijheid van geloven en voor remonstrantse tradities, zoals inzegening van niet-huwelijkse relaties en een volledig open avondmaal. De triosynode aanvaardt in eerste lezing de ontwerpkerkorde. De gereformeerde en de lutherse synodeleden stemmen unaniem voor, negentien hervormden stemmen tegen. Er wordt in eerste instantie gekozen voor de naam Verenigde Protestantse Kerk in Nederland (VPKN). 18 november: De hervormde synode ratificeert, met 21 stemmen tegen, de ontwerpkerkorde.
1994
De grenzen van de hervormde en de gereformeerde classes worden gelijkgetrokken.
1995
maart: Ds. H. Klink en 25 andere hervormde synodeleden vragen het moderamen om een pauze in het SoW-proces. Ze willen eerst helderheid op het eigen erf over de kerkorde voordat de triosynode aan de bespreking van de ordinanties begint. juni: Tijdens een extra hervormde synodezitting wordt beslist een breder draagvlak te krijgen voor de fusie: het uiteindelijke verenigingsbesluit moet met tweederde meerderheid worden genomen. november: Uit consideraties van de classes blijkt dat 33 classes (nog) geen fusie willen. De Commissie voor Kerkordelijke Aangelegenheden (KOA) adviseert toch verder te gaan met de vereniging. Met achttien stemmen tegen aanvaardt de synode de conclusies van de KOA. Ds. Klink stapt uit protest op als synodelid.
1996
januari: De triosynode besluit met dertien stemmen tegen het SoW-proces voort te zetten in de richting van vereniging. september: Het hoofdbestuur van de Gereformeerde Bond roept kerkenraden tijdens een kerkenradendag in Amersfoort ertoe op op hun posten te blijven. De Bond wil de strijd voor de waarheid bínnen de toekomstige nieuwe kerk voortzetten. Het Comité tot behoud van de Nederlandse Hervormde Kerk, dat eerder dat jaar al was gevormd, neemt een ander standpunt in. Het zegt niet mee te kunnen in een gefuseerde kerk met elkaar tegensprekende belijdenisgeschriften en zich in te zetten voor het behoud van de Hervormde Kerk.
1997
De triosynode stelt -met 24 stemmen tegen- de kerkorde van de nieuwe kerk vast. 21 juni: Het Comité belegt in Putten zijn eerste bezinningsdag voor kerkenraden en gemeenteleden. Rond de 1800 verontrusten bezoeken deze bijeenkomst. Dr. ir. Van der Graaf spreekt namens de Bond de vrees uit dat met deze bijeenkomst ”een niet te blussen vuur is ontstoken.”
1998
7 februari: De Gereformeerde Bond en het Comité tekenen samen bezwaar aan tegen de kerkorde. 21 maart: De hervormde synode aanvaardt de motie-De Visser/Van Heijst. Het voorstel geeft de bezwaarden de gelegenheid om met voorstellen te komen die hun een plaats kunnen bieden in de toekomstige verenigde kerk. Een scheuring lijkt hiermee aanvankelijk te kunnen worden afgewend. Later dat jaar blijken de bezwaarden echter in drie groepen uiteen te vallen. De hervormde synode wijst de naam Verenigde Protestantse Kerk in Nederland af, omdat daarin het woord ”hervormd” niet voorkomt. Later dat jaar wordt de triosynode het niet eens over een nieuwe naam.
1999
In aanwezigheid van koningin Beatrix wordt het Landelijk Dienstencentrum in Utrecht geopend, waarin de landelijke kantoren van de drie SoW-kerken zijn ondergebracht. 2002
21 november: De triosynode kiest voor de naam Protestantse Kerk in Nederland (PKN).
24 november: Het hervormde moderamen besluit de commissie-Stelwagen in het leven te roepen die een ”ultieme poging” moet doen de eenheid van de kerk te bewaren. De commissie, ook wel antibreukcommissie genoemd, bestaat uit twee vertegenwoordigers van de Gereformeerde Bond, twee van het Comité, twee van het Gekrookte Riet en twee leden van het hervormde moderamen. Visitator-generaal ds. J. Stelwagen zit de vergaderingen voor. 13 december: De verdubbelde hervormde synode aanvaardt -met 45 van de 146 uitgebrachte stemmen tegen- de kerkorde van de toekomstige verenigde kerk.
2003
11 januari: Tijdens een bijeenkomst van het Comité wordt het ”wij gaan niet mee” nadrukkelijk uitgesproken.
13 juni: De triosynode besluit -met 121 stemmen voor en 34 tegen- tot het opstellen van een verenigingsbesluit dat alle drie de kerken laat opgaan in de verenigde kerk. ”Een historisch besluit”, aldus SoW-scriba dr. B. Plaisier.
27 juni: De commissie-Stelwagen geeft tijdens de hervormde synode haar opdracht terug. Ze slaagt er niet in de interne tegenstellingen te overbruggen. Een breuk in de Nederlandse Hervormde Kerk lijkt hiermee onafwendbaar.
De hervormde synode stemt met 53 stemmen voor en vijftien tegen in met het verenigingsbesluit in eerste lezing. De gereformeerde synode stemt nog massaler voor: 63 stemmen voor en twee tegen…TKST: 6 september: Het Confessioneel Gereformeerd Beraad (CGB) roept kerkenraden in de Gereformeerde Kerken ertoe op nee te zeggen tegen het verenigingsbesluit.
9 september: De hervormde generale commissie voor de behandeling van bezwaren en geschillen behandelt de bezwaarschriften tegen de aanvaarding van de kerkorde van de PKN. Ook behandelt de commissie bezwaarschriften tegen de mogelijkheid om alternatieve relaties in de kerk te zegenen.
5 december: De generale commissie voor de behandeling van bezwaren en geschillen verklaart alle bezwaarschriften ongegrond of niet-ontvankelijk.
12 december: De drie synodes, op 12 december in afzonderlijke kerkgebouwen in Utrecht bijeen, stemmen over de fusie van de drie kerken. In de hervormde en de gereformeerde synode is een tweederde meerderheid vereist voor het fusiebesluit, in de lutherse synode moet driekwart van de leden voor stemmen. Als de drie synodes met voldoende meerderheid stemmen voor fusie, dan komen de synodeleden ’s avonds voor een bijzondere viering in de Domkerk in Utrecht bijeen. Koningin Beatrix zal hierbij vermoedelijk aanwezig zijn. Gaat de fusie niet door, dan volgt een liturgische afsluiting in de Jacobikerk. De Koningin komt dan niet. 2004 1 mei: Als de drie kerken tot fusie besluiten, is de Protestantse Kerk in Nederland een feit.