De hoogleraar secularisatiestudies namens de IZB en de GZB aan de Rijksuniversiteit Groningen gaf vrijdag een cursus aan predikanten en kerkelijk werkers. Het was de eerste van vier door de IZB in Amersfoort georganiseerde bijeenkomsten, met als thema: ”Secularisatie op het platteland”.

De achttien deelnemers, vooral predikanten uit dorpen, lieten zien dat de secularisatie ook op het platteland aanwezig is, zij het in de ene plaats meer dan in de andere. Dat was ook de ervaring van prof. Paul, die regelmatig in verschillende plaatsen in Nederland een kerkdienst bezoekt.

Weidum

Prof. Paul gaf het voorbeeld van Weidum, een Fries dorp waar in 1925, blijkens een berichtje in de NRC, de dorpspastorie verkocht werd. „Het was de opmaat voor een discussie in diverse bladen over de ontkerkelijking van het platteland toen.”

De Groningse hoogleraar constateerde dat de ontkerkelijking de dorpen niet heeft overgeslagen. In veel plaatsen ziet hij een crisis in het religieuze dorpsleven. „De focus op de stad is misleidend en kan ons in de weg zitten als we willen weten wat er in het dorp aan de hand is.”

Prof. Paul zei dat het beeld van de stad als een plaats van goddeloosheid ontstaan is aan het einde van de achttiende eeuw, waarbij hij de namen noemde van Wilberforce en Wesley. „Christelijke maatschappijhervormers riepen de kerken op iets te doen aan de misstanden in de steden. Ze hadden er belang bij de situatie dramatisch voor te stellen.”

Daarbij verschenen in het begin van de twintigste eeuw studies van wetenschappers als Max Weber, die de secularisatie sociologisch verklaarden. Vanaf het midden van de vorige eeuw voegden, aldus prof. Paul, christelijke theologen deze twee bronnen samen. Als voorbeeld noemde hij Harvey Cox, die het boek ”De stad van de mens” schreef, waarin deze het levenspatroon van de moderne wereld in theologisch perspectief plaatste. In Nederland was dat bijvoorbeeld J. C. Hoekendijk. Hun werken ademden optimisme: als de kerk maar weet te spreken in de termen van de moderne wereld, dan wordt die wereld wel voor Christus gewonnen.

Fatalisme

Op dit moment is het idealisme grotendeels verdwenen, maar het begrip secularisatie zelf is niet veranderd. Prof. Paul stelde dat velen secularisatie en ontkerkelijking als een onontkoombaar noodlot zien. Dat is gevaarlijk, want „de secularisatiebril kleurt het kerkelijk beleid.”

Het spreken over secularisatie heeft grote effecten op de praktijk van het kerk-zijn. „Onze beelden werken door en hebben dikwijls een verlammend effect op gemeenten: ze worden getroffen door fatalisme en doemdenken.”

De historicus wil zich in zijn denken over secularisatie niet laten leiden door dergelijke theorieën. Hij spreekt liever over de secularisatie van het hart als metafoor voor verlangens van individuele personen. „Ik zoek naar een model dat theologisch houdbaar is. God is aan geen enkel tijdperk gebonden en kan mensen van nu evengoed als van vroeger nodigen tot het heil.”

Aan de uitwerking van deze gedachte kwam hij tijdens de eerste bijeenkomst niet toe. Die is bestemd voor een volgende cursusdag.

www.izb.nl