Dat is een kernovertuiging van de bekende Amerikaanse theoloog en ethicus Stanley Hauerwas (1940-), stelt Ariaan Baan (35) uit het Groningse Winsum in zijn proefschrift ”The Necessity of Witness. Stanley Hauerwas’s Contribution to Systematic Theology”. Donderdag promoveert Baan erop aan de Protestantse Theologische Universiteit (PThU) te Groningen, met als promotoren prof. dr. Gerrit Neven en prof. dr. Rinse Reeling Brouwer.

Baan studeerde in de jaren negentig in het synodaal-gereformeerde Kampen, „toen men er nog vooral vertelde hoe het niet moest, en niet hoe het wel moest”, zegt hij. „Maar ik wilde weten hoe het dan wel moest, christen zijn, en dan kun je niet om zoiets als waarheid heen. Tegelijk was ik het eens met theologen die stelden dat we niet meer konden doen aan het zogenoemde funderingsdenken, zoals de gereformeerden dat voorheen wel hadden gedaan: alsof je een bepaald onfeilbaar fundament hebt en daarop een gebouw aan theologie kunt optrekken. Dat is een manier van denken waarop het Evangelie doodslaat.”

Daarom zocht Baan naar een combinatie van „waarheid” en een theologie die betrokken is op het „leven.” Hij vond die in de figuur van de getuige, zoals Hauerwas daarover spreekt. „Een getuige heeft in zijn leven ondervonden dat het Evangelie echt ‘werkt’ en in die zin waar is. Waarheid is dan ervaringskennis. Je kunt niet begrijpen Wie God is, wat de wereld is en wie wij zelf zijn los van getuigen die geprobeerd hebben op een getrouwe en waarachtige manier te leven in een wereld zonder zekerheden.”

Hauerwas schrijft dat de waarheid van het christelijk geloof alleen door getuigen kan worden gekend omdat de God Die christenen dienen drie-enig is. Hoe bedoelt hij dat?

„Hij stelt dat de manier waarop God Zich aan de mensen bekendmaakt, een manier is die bij God past. En in God geven Vader, Zoon en Heilige Geest getuigenis van elkaar. Daarom maakt God Zich ook naar mensen toe bekend door getuigen, en niet door het zwaard. Keiharde argumenten waarmee je je tegenstander uit het veld slaat, kunnen niet waar zijn, want die zijn gewelddadig, en God is niet gewelddadig.

Het leven van mensen als majoor Bosshardt of Dorothy Day, een radicale pacifiste die zich levenslang inzette voor hulpbehoevenden, maakt duidelijk dat een kerk die anders is dan de wereld niet alleen maar een of ander ideaal is, maar werkelijkheid. Deze kerk onthult dat het kruis en niet het zwaard het gebinte van het universum is.”

Een getuige heeft autoriteit als hij gemerkt heeft dat het Evangelie ‘werkt’, zegt u. Wat zegt u tegen mensen die deze ervaring niet zo helder hebben als ze zouden willen?

„Dat is ook mijn ervaring. Ik denk dat we een verlegenheid meedragen over de erfenis van het verleden, toen de kerk nog precies dacht te weten hoe de wereld in elkaar zat. En ik denk dat je wel kunt zeggen dat de dominante liberale cultuur ons denken behoorlijk verziekt, door er alleen maar op te hameren dat we nu moeten consumeren omdat er geen alternatief is. Hauerwas zegt dan: Er is wel een alternatief: de kerk. Wil je ondervinden dat de kerk een waarachtig alternatief is voor de consumptiecultuur, dan zou je er bijvoorbeeld voor moeten zorgen dat je niet alleen met succesvolle mensen in aanraking komt. Wij wonen nu netjes in nieuwbouwwijken en er is niet zo veel aan de hand in ons leven. Maar als rijken merken we ook dat we niet goed door het oog van de naald passen. Pas aan de zelfkant van de samenleving ga je echt ervaren dat het kruis de waarheid is.”

Hoe kun je dan je kruis opnemen in een nieuwbouwwijk?

„Misschien door te leren niet elke keer aan iedereen te willen laten zien hoe goed je het voor elkaar hebt, met je gordijntjes gestreken en je schoenen gepoetst. Jezus prijst de zondaars zalig omdat ze niets te verliezen hebben. Als we voor onszelf de schijn niet meer ophouden, kunnen we meer mens worden en daardoor ook meer mens zijn met anderen. We moeten niet socialistisch opkomen voor de armen, daar hebben we de PvdA voor. We moeten vrienden van hen worden, zegt Hauerwas. Als we dat doen, leren we de waarheid over wie we zelf zijn en wat de wereld is en Wie God is, vanzelf wel kennen.

Tegenstem

Hauerwas zou er ook wel sympathie voor hebben dat de website van het RD op zondag dicht is. Dat getuigt van een besef van anders zijn dan de liberale cultuur. In Kampen leerde ik dat het paternalistisch is dat de dames in de refozuil rokjes dragen. Maar Hauerwas zou er wel iets in zien, als tegenstem in een cultuur van gelijkschakeling.”

Gifford Lectures

Baan richt zich in het eerste hoofdstuk van zijn proefschrift vooral op de door Hauerwas in 2000 en 2001 gehouden zogeheten ”Gifford Lectures”. De Schotse Lord Gifford (1820-1887) bepaalde in zijn testament dat zijn fortuin gebruikt moest worden om jaarlijks door een vooraanstaand denker colleges te laten verzorgen over de natuurlijke kennis van God.

Tijdens de colleges, die als zeer prestigieus gelden, benadrukte Hauerwas echter de noodzaak van het getuigenis. Hij is kritisch op eerdere denkers die de lezingen mochten verzorgen en sluit zich aan 
bij Karl Barth, aldus Baan.

In de volgende hoofdstukken evalueert Baan het denken van Hauerwas vanuit verschillende invalshoeken. Zo vergelijkt hij het met het denken van de filosoof Paul Ricoeur en met een studie over het getuigenis van overlevenden van de Holo­caust. Ook gaat Baan in op het thema getuigenis in een aantal Bijbelboeken. Hij presenteert drie „spreek­regels” waaraan de reflectie op het christelijk getuigenis moet voldoen: getuigen worden altijd „door God geroepen”, geven hun getuigenis door „bijstand van de Heilige Geest” en getuigen met hun leven.