Renée van Frankrijk, de goede hertogin
In het heetst van de strijd, tijdens de godsdienstoorlogen die Frankrijk verscheurden in de laatste decennia van de zestiende eeuw, was er een kasteel in Frankrijk waar honderden hugenoten een veilig toevluchtsoord vonden. Het was Montargis, de burcht waar een Franse prinses, Renée, hertogin van Ferrara, de scepter voerde. ”La bonne duchesse” werd ze genoemd, de goede hertogin.
Over haar verscheen in een Engelse serie van korte populaire biografieën een bijdrage van Simonetta Carr, een Amerikaanse auteur van Italiaanse origine. In kort bestek weet ze de lezer kennis te laten maken met een bijzondere vrouw die een belangrijke rol speelde in de Europese politiek van haar dagen en die als sympathisante van het geloof van de Reformatie in haar wereld onder grote druk kwam te staan.
Aan haar hof in de Italiaanse stad Ferrara bood Renée een brede kring van Franse protestanten een gastvrij onthaal. De dichter Clement Marot verbleef er, en ook Calvijn was er korte tijd te gast. Ze genoot de steun van de Franse koning, die haar zwager was, wat er mede voor zorgde dat de pausgezinden haar niet zomaar konden aanpakken. Toch lukte het de inquisitie op een gegeven moment om haar te isoleren van haar Franse hovelingen, die uit Ferrara verbannen werden. In een strenge actie werd haar geen andere keus gelaten dan –tenminste uiterlijk– weer terug te keren in de schoot van de moederkerk.
De schrijfster laat in haar boek vooral zien hoe belangrijk de verhouding met Calvijn voor haar is geweest. Calvijn heeft een correspondentie met haar onderhouden van 1537 tot aan zijn dood in 1564. Ook toen zij gedwongen werd terug te keren tot de kerk van Rome bleek hij hartelijk begrip voor haar gedwongen keus te hebben. Hij keurde het niet goed, maar heeft haar zeker ook niet behandeld als anderen, die hij als „nicodemieten” zag die door hun uiterlijke aanpassing aan de roomse praktijken ontrouw werden aan het geloof van de Reformatie. Calvijn deed zijn uiterste best om goede geestelijke raadgevers voor haar te zoeken, die haar vastberaden konden maken om weer voor haar protestantse overtuiging uit te komen.
Ook toen Renée uiteindelijk terugkeerde naar Frankrijk, omdat ze in Ferrara geen enkele ruimte meer kreeg om volgens haar overtuiging te leven, bleef ze in nauw contact met Calvijn. Ze steunde de vervolgde geloofsgenoten in haar kasteel, maar ze wilde politiek geen partij kiezen voor de hugenoten. Legers waren op Montargis niet welkom. In zekere zin was dat ook in lijn met Calvijns grote zorg, die met lede ogen zag gebeuren dat de zaak van de Reformatie meegezogen werd in een politieke machtsstrijd tussen rooms-katholieken en hugenoten.
De boeiende biografie van Simonetta Carr geeft een goede weergave van dit dilemma, waar Renée mee geconfronteerd werd. Het heeft voor historici weinig zin om te vragen hoe anders alles was gegaan áls.... Toch blijft na lezing van deze levensbeschrijving van Renée de France de gedachte hangen: Wat zou het de geschiedenis van Frankrijk en Europa, van de hele Europese Reformatie anders hebben gemaakt als deze dochter van Lodewijk XII een zoon was geweest en regerend vorst van Frankrijk in de dagen waarin Calvijn vurig hoopte dat heel Frankrijk voor de Reformatie zou worden gewonnen?
Boekgegevens
Renee of France (Bitesize Biographies), Simonetta Carr; uitg. Evangelical Press, Darlington, 2013; ISBN 0852349092; 128 blz.; £ 6,00.
