In 1980 noemde 89 procent van de Brazilianen zich rooms-katholiek, in 2000 nog maar 74 procent. In dezelfde periode steeg het aantal protestanten van 6,6 tot 15,5 procent en het aantal mensen ”zonder religie” van 1,6 tot 7,4 procent.

„Vroeger durfden de mensen niet goed te zeggen dat ze van geloofsovertuiging veranderd waren”, zegt de rooms-katholieke priester José Oscar Beozzo. „Nu heerst er een klimaat van religieus pluralisme en voelen de mensen zich vrijer om voor hun levensovertuiging uit te komen.”

De kerken in Brazilië strijden niet met dezelfde wapens. De Rooms-Katholieke Kerk heeft 17.000 priesters voor 130 miljoen leden, de protestantse kerken -de meeste hebben een pinksterachtergrond- beschikken voor slechts 8 miljoen leden over 60.000 predikanten.

Daarbij komt volgens Beozzo dat de Rooms-Katholieke Kerk zich niet heeft aangepast aan veranderingen in de Braziliaanse samenleving. In 1950 telde Brazilië 52 miljoen inwoners, die overwegend op het platteland woonden. Momenteel leeft 80 procent van bijna 170 miljoen Brazilianen in de steden. „In mijn bisdom waren er dertig jaar geleden 600 plattelandskerkjes. Daarvan staat 80 procent nu leeg.”

De verstedelijking zorgt voor een andere manier van leven en vergt „een andere kerk”, aldus Beozzo. De Braziliaanse bisschoppen stelden in 1969 voor om ook getrouwde mannen tot priester te wijden, maar stuitten op een nee uit het Vaticaan. Het ging daarbij niet om een afschaffing van het celibaat of de toelating van vrouwelijke priesters, maar om de toestemming om getrouwde mannen met een roeping tot priester te wijden.

In de jaren zeventig doken zogenaamde basisgemeenschappen op om de religieuze activiteiten in de parochies nieuw leven in te blazen. Momenteel is bij 80 procent van de rooms-katholieke vieringen in Brazilië de leiding niet in handen van een priester maar van leken, onder wie ook vrouwen. Uit de resultaten van de laatste volkstelling blijkt dat het verlies aan rooms-katholieken het grootst is daar waar bisschoppen de oprichting van dergelijke lekengemeenschappen hebben verhinderd.

„De Rooms-Katholieke Kerk heeft het moeilijk om haar evangelisatiemethoden en structuur te actualiseren”, meent dominicanenmonnik Frei Betto, auteur van een boek over de Cubaanse leider Fidel Castro en religie. „De territoriale organisatiestructuur van de kerk op het platteland kan niet worden overgedragen op de steden”, aldus Betto. „Stedelingen kiezen niet voor een kerk die in de buurt ligt, maar voor de godsdienst waartoe ze zich het meest aangetrokken voelen.”

Onderzoekster Silvia Regina Fernandes stelt vast dat de protestantse kerken het vooral goed doen bij de armere lagen van de bevolking. De protestanten hebben het over individueel welzijn, terwijl de rooms-katholieke boodschap meer algemeen gaat over verlossing en mensenrechten. De armen voelen zich meer aangetrokken tot een kerk die oor en oog heeft voor hun individuele problemen, denkt Fernandes.