Christelijke critici zagen in de eerste bijeenkomst in 1986 een voorloper van New Age. Het initiatief van paus Johannes Paulus II was toentertijd een antwoord op het wereldwijde conciliair proces voor gerechtigheid, vrede en heelheid der schepping, waartoe in 1983 door de Wereldraad van Kerken was opgeroepen. De Nederlandse bisschoppen hebben inmiddels de hulp van Maria, „koningin van vrede”, ingeroepen voor het bidden om vrede.

Ongeveer 200 religieuze leiders uit de hele wereld komen donderdag bij elkaar in het kleine station van Vaticaanstad. Vandaar gaan ze per trein naar Assisi om volgens de eigen rituelen voor de vrede te bidden en plechtig te beloven „nooit de naam van God te gebruiken om aan te zetten tot geweld of oorlogen.”

Tot de aanwezigen op de gebedsdag behoren patriarch Bartholomeos I van Constantinopel, geestelijk leider van de 300 miljoen orthodoxe kerkleden in de wereld, en enkele tientallen andere Oosters-Orthodoxe kerkleiders, secretaris-generaal Konrad Raiser van de Wereldraad van Kerken, tien Joodse rabbijnen, circa dertig vertegenwoordigers van de islam, onder wie de Jordaanse prins Hassan bin Talal, en een gezant van de dalai lama, geestelijk leider van de Tibetaanse boeddhisten.

Onder de overige religieuze leiders zijn hindoes, sikhs, jaïns, parsi’s en vertegenwoordigers van het Japanse shintoïsme en de traditionele Afrikaanse godsdiensten. Vertegenwoordigers van niet-rooms-katholieke kerken en ruim twintig rooms-katholieke kardinalen completeren het bonte gezelschap. Het enige staatshoofd dat is uitgenodigd, is de Italiaanse president Ciampi.

De gebedsdag is een initiatief van de paus. Hij nodigde in de jaren tachtig een aantal religieuze leiders uit voor een bijeenkomst in Assisi op 27 oktober 1986. Het werd een wereldgebedsdag voor vrede. Er was toen een overweldigende respons op dit initiatief. Het initiatief van de paus stond in nauw verband met de thematiek van de Wereldraad van Kerken in die jaren. Mede dank zij de lobby van de vredesbeweging gaf de assemblee van de Wereldraad in 1983 in Vancouver de impuls voor „het conciliair proces van gerechtigheid, vrede en heelheid van de schepping.”

De vredesbeweging beleefde op dat moment haar hoogtepunt. Er waren overal protestacties tegen de nucleaire bewapening. De Duitse kernfysicus en filosoof Carl Friedrich von Weizsäcker riep tijdens de West-Duitse Kirchentag in Düsseldorf in 1985 op tot een wereldwijd vredesconcilie van alle christelijke kerken en reageerde daarmee op het gebeuren in Vancouver. Zijn geschrift droeg de veelzeggende titel ”De tijd dringt”, een pleidooi voor een vredesconcilie van alle christenen in de wereld. De toekomst van de aarde en de schepping stond op het spel, was de gedachte.

Kritiek op dit oecumenisch gebeuren bleef niet uit. In de jaren tachtig werd door critici van New Age een verbinding gelegd tussen de wereldgebedsdag en het nieuwetijdsdenken. Ook New Age stond immers in het teken van een wereld van vrede en harmonie, het aanbrekende tijdperk van de Aquarius, de waterman, dat het ’gewelddadige’ tijdperk van de Vissen zou moeten aflossen. Het gebed om vrede stond in nauw verband met de wens van een nieuwe internationale orde. Het gezamenlijk bidden was de vrucht van holistisch denken, de veronderstelde eenheid van mens en schepping. Critici wezen ook op de neohindoeïstische achtergrond van Von Weizsäcker. Het uiteindelijke doel van het concilie zou vereniging van alle wereldreligies moeten zijn.

De rol van Rome blijft in dit alles diffuus. Het mag duidelijk zijn dat deze kerk met een alomvattend christelijk vredesgebeuren waar Von Weizsäcker voor pleitte, onder de naam ”concilie” nooit zal meedoen. De Rooms-Katholieke Kerk nam deel aan het conciliair proces onder het motto van een oecumenisch bezinningsproces. Een concilie heeft voor Rome een kerkrechtelijke betekenis. De paus heeft op zijn manier een eigen invulling willen geven aan datgene wat wereldwijd in de kerk leefde. En wat oecumene inhoudt, daarover liet kardinaal Simonis vorige week geen misverstand bestaan: Oecumene is eenheid onder paus en bisschoppen.

Zo is de wereldgebedsdag morgen ook te beschouwen. De tijden zijn na de jaren tachtig veranderd. Na de terroristische aanslagen in de VS op 11 september vorig jaar heeft de paus het initiatief genomen tot een dag van vasten en gebed op 14 december vorig jaar en tot de komende wereldgebedsdag. Deze dag valt binnen de Internationale Gebedsweek voor de eenheid van de christenen. In Engeland leidde dit ertoe dat kardinaal O’Connor preekte voor de Britse koningin Elizabeth, met alle commotie van dien.

In de nieuwsbrief die de bisschoppen vorige week hebben gestuurd, staat duidelijk dat de paus niet alleen vraagt te bidden dat God alle mensen zal bijstaan om zich te wijden aan gerechtigheid en vrede, maar ook wordt de bijstand van Maria, „koningin van vrede”, gevraagd, „opdat de mensheid de moeilijke tijden die zij thans doormaakt, te boven mag komen.” Dat doet denken aan een andere internationale gebedsdag, die in 1998 in Amsterdam werd georganiseerd ter ere van de ”Vrouwe aller volkeren”. Dat is Maria. Weliswaar had dat in een ander verband plaats -de stichting ”Vrouwe van alle volkeren” was de organisator- maar de rooms-katholieke entourage blijft hetzelfde.

De Rooms-Katholieke Kerk heeft iets dubbels. Aan de ene kant is zij heel optimistisch over het waarheidselement in niet-christelijke godsdiensten. In haar Katechismus staat dat de kerk al wat men in de godsdiensten aan goeds en aan waarheid kan vinden, ziet „als een voorbereiding op het Evangelie en als een geschenk van hem die iedere mens verlicht, opdat hij uiteindelijk het leven heeft.” Maar tegelijkertijd zegt zij -op dezelfde pagina- dat die mensen niet gered kunnen worden „die heel goed weten dat God door middel van Jezus Christus de Katholieke Kerk als noodzakelijk gesticht heeft, toch weigeren haar lid te worden of te blijven van deze kerk.” In dit licht moeten we ook de gebedsdag bezien.