Elke bladzijde moet je twee keer kunnen lachen, is het uitgangspunt van Jeff Kinney, de man achter de serie ”Het leven van een Loser”. Om grappen te bedenken gaat hij op de bank liggen, met een deken over zijn hoofd om niet afgeleid te worden, biechtte hij vorig jaar op tijdens zijn bezoek aan Nederland. „Heel soms werkt het, maar meestal val ik in slaap. We hebben daarom een jacuzzi gekocht. Ik dacht dat ik daarin goed zou kunnen ontspannen zonder in slaap te vallen. Ik heb er nu zo’n vijftig keer ingezeten en heb er maar één keer een aardige grap bedacht.”

De uitspraken van Kinney zouden zomaar in een van zijn Loserboeken terecht kunnen komen. Hij bezigt precies dezelfde toon als die hoofdpersonage Bram Botermans aanslaat: met dezelfde onderkoelde humor en een flinke dosis zelfspot.

Bram is een typische antiheld, weinig populair op school en hij begaat de ene blunder na de andere. Hij speelt het liefst computergames en wil met zo weinig mogelijk inspanning zo veel mogelijk bereiken.

Ook zijn niet al te snuggere vriend Theo probeert hij naar zijn pijpen te laten dansen. Dat beleeft een hoogtepunt in het deze maand verschenen zevende deel ”Zwaar de klos!”, waarin Bram interesse voor meisjes begint te vertonen. Hij zet Theo in om Anouk voor zich in te winnen, maar uiteindelijk vormen Theo en Anouk een stelletje.

Ondanks zijn egoïstische kant heeft Bram iets aandoenlijks, mede door zijn penibele thuissituatie. Grote broer Rik heeft hem flink onder de duim en tegen kleine broer Max kan hij evenmin op, omdat de laatste bijzondere bescherming van zijn ouders krijgt.

Zijn ouders doen flink hun best om hun middelste zoon een beetje bij te sturen. Brams moeder noemt het „onnatuurlijk” als een kind binnen zit en richt een leesclub op om jongens van games en gewelddadige films weg te houden. Het wordt een flop: de jongens nemen alleen pulp mee naar de club, terwijl moeder Botermans haar best doet klassiekers te promoten.

Kerkbezoek

Het is de aanpak die Kinney –grappig genoeg zelf ontwerper van onlinegames– typeert. Hij biedt niet te zwaar vermaak, maar tussen de regels geeft hij hier en daar wel degelijk wat door. Hij steekt de draak met Amerikaanse toestanden zoals speeltoestellen die uit veiligheidsoverwegingen van het schoolplein worden gehaald omdat er een verwaarloosbaar ongelukje mee is gebeurd.

Ook het christendom, of beter gezegd christenen ontkomen niet aan zijn observaties. Bram en zijn ouders gaan regelmatig naar de kerk. De enkele keer dat Bram filosofeert over iets wat met God te maken heeft blijft het oppervlakkig, en het zou zelfs als spottend opgevat kunnen worden. Hij denkt bijvoorbeeld na over bidden en over zijn oma die „een directe verbinding met God heeft of zoiets.” Erg serieus neemt Bram haar –en haar geloof– niet, getuige de bijbehorende afbeelding van zijn oma die God vraagt of ze haar boekje met kortingsbonnen mag terugvinden.

Ongekend succes

Wereldwijd zijn van de Loserserie –waarvan de oorspronkelijke titel ”Diary of a Wimpy Kid” luidt, vertaald zoiets als ”Dagboek van een doetje”– 80 miljoen exemplaren verkocht. Nederland en Vlaanderen zijn goed voor bijna 700.000 boeken, een ongekend succes. Uitgeverij De Fontein organiseerde kort voor de verschijning van het nieuwste deel op 5 juni een Loser Leespremière, waar honderd kinderen welkom waren. Ze konden meedingen naar een plaats als ze een filmpje instuurden waarin ze duidelijk maakten waarom ze de grootste Loserfan zijn. Als gevolg ervan staat YouTube nu vol filmpjes met bekentenissen zoals: „Toen ik deze boeken zag ben ik heel veel gaan lezen.”

De Loserboeken ogen lichtverteerbaar dankzij de ruime bladspiegel en de cartoons, soms meer dan één per bladzijde. Ook de toon is laagdrempelig. Bram leidt zijn fans als ik-verteller door zijn leven („ik weet niet of ik dit al eerder heb verteld, maar ik ben SUPERGOED in videospelletjes.”).

Maar het blijkt vooral de humor te zijn waarvoor kinderen bij bosjes vallen. De herkenbaarheid zal de rest doen. Want ook jongens –het zijn toch met name jongens die de serie lezen– zijn bezig met hun imago, net als Bram.

De grappen, waar Kinney naar eigen zeggen dus behoorlijk moeite voor moet doen, vormen de ruggengraat van zijn boeken. In feite zijn ze enorm flauw. Om een indruk te krijgen, twee voorbeelden. Als kind doet Bram modellenwerk, maar uiteindelijk, zo vertelt hij, belandt zijn foto alleen op een „stom medisch boek.” Het bijbehorende plaatje: het omslag van een boek met de titel ”Uw kind en verstopping”.

Een andere keer, in een ander deel ook, is Brams moeder haar bril kwijt. Ze gaat onder de douche, maar vergeet haar handdoek. Bram moet hem aangeven. „Maar dat was lastig omdat zij niks kon zien en ik mijn ogen stijf dichtkneep.” Eronder het plaatje: een deur die op een kier staat, met een hand die ertussendoor steekt en de woorden ”tast, tast”. Bram staat er trillend en zwetend met toegeknepen ogen bij, reikt de doek aan, maar er zit net te veel ruimte tussen zijn hand en die van z’n moeder.

Muts

Kinney heeft een voorliefde voor een tikje platte humor, maar nergens wordt het echt banaal. Hij heeft het in zich om over alledaagse dingen droogkomisch te vertellen. Daarin onderscheidt hij zich van zijn inspiratiebron Lincoln Peirce, met zijn serie over Niek de Groot. Qua lay-out en thematiek ontlopen de boeken elkaar niet veel, maar de toon is anders.

Voor de serie ”Dagboek van een muts” van Rachel Renée Russell, in de volksmond ”Het leven van een loser voor meisjes”, geldt dat nog sterker. De doelgroep verslindt ook die boeken (van de Nederlandse versie zijn op dit moment 100.000 exemplaren verkocht) maar inhoudelijk stellen ze weinig voor. Van subtiele humor is hier geen sprake. De boeken staan bol van hysterisch meidengedoe en om de haverklap valt er een stopwoord waarin de naam van God voorkomt. Het geheel is schreeuwerig gepresenteerd met een overdaad aan kreten, smileys en hoofdletters.

Reden genoeg om, als je al aan de stripachtige leesboeken wilt, het bij de boeken van Kinney te houden. Ook hier is kritisch lezen niet verkeerd. Grappen horen bij het concept van de serie, maar de combinatie met geloofszaken is op zijn minst ongemakkelijk.

Los daarvan heeft Kinney een onvergelijkelijk talent om massa’s –nee, miljoenen– kinderen aan het lezen te krijgen. Dat is hoe dan ook niet de minste verdienste.

Wat lezen hedendaagse kinderen? In de weken rond de bekendmaking van de jaarlijkse Prijs van de Nederlandse Kinderjury op 19 juni in een vijfdelige serie aandacht voor populaire kinderboeken. Deel 5 (slot): de serie ”Het leven van een Loser” van Jeff Kinney.