Nergens ter wereld kon het in de zeventiende eeuw, alleen in Amsterdam: Joden die een gebedshuis bouwden dat vanbuiten herkenbaar was als synagoge. Alleen daarom al is de Portugees-Israëlitische synagoge in Mokum een monument zoals er in Nederland en misschien wel in heel Europa geen tweede is. Het is een symbool van de religieuze tolerantie van Nederland in de zeventiende eeuw – de tijd waarin rooms-katholieken samen­kwamen in schuilkerken. Uitgerekend in die tijd bouwen de Joodse Amsterdammers een synagoge die de grote kerken in Amsterdam letterlijk bijna in de schaduw zette.

De architectuur van de ”esnoga”, zoals het gebouw wel genoemd wordt, kent in Nederland geen parallel, zoals het in het boek ”De Portugese synagoge in Amsterdam” (uitg. Wbooks, Zwolle) zo mooi wordt omschreven. De publicatie verscheen onlangs naar aanleiding van de laatste restauratie van het gebouw, die werd afgerond op 20 december 2011.

Wie nooit in de synagoge is geweest, wordt er alleen al door het bladeren door en lezen in dit boek bijna naartoe getrokken. Want alleen wie de stilte heeft beluisterd die onder het hoge plafond hangt en wie het licht door de hoge ramen naar binnen heeft zien vallen, weet waarom dit gebouw zo bijzonder is.

In de uitgave is zo’n schat aan informatie samengebracht dat het de lezer duizelt. Zo geeft bijvoorbeeld de architect van de laatste restauratie, Kees Doornenbal, een uniek inkijkje in de werkzaamheden.

Je hoeft geen Jood te zijn om alleen al bij het zien van het gebouw ook in de 21e eeuw iets te voelen van dat waarvoor het ooit bedoeld was. De synagoge moest troost en hoop bieden. Troost voor een Joodse bevolkingsgroep buiten het Beloofde Land waarvan de heiligste plaats, de tempel in Jeruzalem, verwoest was. Troost ook voor al die Joden die van het Iberisch schiereiland verjaagd waren en hun toevlucht zochten in Amsterdam.

Op vrijdagavond 2 augustus 1675 begon, op de drempel van de Sabbat van de Vertroosting (”Sjabbat Nachamoe”), het inwijdingsfeest van deze synagoge. Dit duurde maar liefst acht dagen en werd bijgewoond door alle hoogwaardigheidsbekleders uit Amsterdam. Tijdens de dienst klonk, na de Thora­lezing, het zo centrale woord uit het Bijbelboek Jesaja: „Nachamoe”, troost. „Troost, troost Mijn volk, zal ulieder God zeggen.”

Een plaats van troost en hoop. Dat bleef de esnoga. Zelfs in en na de tsunami van de dood die we Holocaust noemen.

Lees ook

Portugese Synagoge doorstond de eeuwen