Jos van Voorst tot Voorst, directeur van de rooms-katholieke hulporganisatie Kerk in Nood, liet woensdag weten dat hij hoopt op herstel van godsdienstvrijheid in Venezuela. „De hoop is nu dat de Rooms-Katholieke Kerk in Venezuela weer de vrijheid krijgt om haar pastorale taken uit te oefenen.”

Vooral die kerk –beter gezegd: kerkelijke leiders– moest het ontgelden. De kerk had in het door en door rooms-katholieke land door de jaren heen veel privileges opgebouwd. Chavez, die een seculiere staat voorstond, kon het niet hebben dat de Rooms-Katholieke Kerk bevoordeeld werd boven andere kerken. Dat was voor hem in strijd met de grondwet, zo zei hij in 2010. Hij werkte de kerk op allerlei terreinen tegen, zoals door het bemoeilijken van rooms-katholiek onderwijs. Dat kerkleiders in 2002 een kortstondige staatsgreep steunden, deed de relatie geen goed.

Het was juist de grondwet waarom de Rooms-Katholieke Kerk keer op keer aan de bel trok. Bij grondwetswijzigingen zeiden kerkleiders dat die het land niet ten goede kwamen en alleen bedoeld waren om Chavez’ positie te verzekeren. Bovendien waren ze in strijd met de sociale leer van de kerk.

In zijn aanval tegen de kerk bediende Chavez zich ook met theologische argumenten. Hij wist zeker dat de kerk niet handelde zoals Christus dat van ze vroeg. Chavez had dan ook andere opvattingen. Hij zag in Jezus de eerste socialist.

Verder betwistte hij het pauselijk gezag. De paus is wel het hoofd van het Vaticaan, maar niet Christus’ afgezant op aarde, zei hij in 2010. „Christus heeft geen behoefte aan een vertegenwoordiger. Christus is in ons en in degenen die vechten voor rechtvaardigheid en voor vrijheid voor de onaanzienlijken.”

Bevrijdingstheologie

In zijn strijd tegen de Rooms-Katholieke Kerk bevoordeelde Chavez andere kerkelijke groepen zoals protestantse, evangelische en pinksterkerken. Deze steun stopte abrupt in 2005. In een televisieoptreden riep een conservatieve voorganger in de Verenigde Staten de Amerikaanse president Bush op om Chavez aan te pakken. Als reactie daarop zette Chavez mormoonse zendelingen en zendingswerkers van de New Tribes Mission, een organisatie die Bijbels verspreidde en alfabetiseringswerk deed onder Indianenstammen, over de grens. Volgens Chavez werden deze medewerkers door de Amerikaanse regering gebruikt als spionnen. De Verenigde Staten zou namelijk een complot tegen hem aan het smeden zijn om hem uit het zadel te wippen. Naast anti-amerikanisme speelden nog enkele factoren een rol.

Een kleine splinter van de Rooms-Katholieke Kerk, de Hervormde Katholieke Kerk, werd in 2008 gemodelleerd naar de wensen van Chavez. De kerk zette in op de bevrijdingstheologie, een theologie waarin maatschappelijke gerechtigheid en vrede werden verbonden met socialistische ideeën als bevrijding door een klassenstrijd. De theologie werd in de jaren ’60 breed gedeeld door Rooms-Katholieke Kerken in Latijns-Amerika, maar daar zijn ze van teruggekomen. De nieuwe Venezolaanse kerk is niet erkend door het Vaticaan in Rome.

Holbewoners

Chavez schroomt er niet voor om scheldwoorden te gebruiken voor bisschoppen of andere kerkleiders. Deze persoonlijke kritiek gebruikte de Venezolaanse president vaak. Van de rooms-katholieke leiders zei hij dat het leugenaars, holbewoners, grotbewoners, schurken, verdorvenen of duivels in schaapskleren waren. De kerk was volgens hem als een „tumor” omdat ze tegen hervormingen is gekant en de armen niet helpt, zei Chavez in 2002. Hij waarschuwde daarmee de kerken dat ze zich niet met de politiek moesten bemoeien en hem vooral niet in de weg moesten gaan staan of hem neer moesten zetten als een dictator of marxist.

Dat de beledigingen aankwamen, blijkt wel uit wat kardinaal Ignacio Velasco in 2002 zei: „Elke dag keren we een andere wang toe. Ik heb geen wangen meer over, want elke dag is een nieuwe belediging.” Chavez maakte die woorden waar. Toen Velasco in 2003 overleed, zei de president dat de kardinaal in de hel zou zijn.

De Rooms-Katholieke Kerk in Venezuela liet zich echter niet zomaar wegdrukken. Al dan niet met steun van de internationale kerkleiding in Vaticaanstad, waarschuwden de Venezolaanse bisschoppen tegen het beleid van Chavez. Hij handelde tegen de grondwet, zijn beleid hielp de economie om zeep en hij strooide de armen zand in de ogen met zijn socialistische ideeën.

In het afgelopen jaren namen de spanningen tussen Chavez en de Rooms-Katholieke Kerk af. Vorig jaar bezocht Chavez een mis om te bidden voor zijn gezondheid. Bisschoppen riepen de bevolking al eerder op om te bidden voor de zieke Chavez. Recent gebeurde dat nog bij het begin van de lijdenstijd. Na het overlijden van Chavez koos een van de bischoppen van de kerk met voorzichtigheid woorden om de relatie tussen de kerk en de leider te omschrijven. Een van de bisschoppen riep dinsdag op tot eenheid in het land.