De nieuwe techniek kan het aanbod aan geschikte donorlongen vergroten en daarmee mogelijk de wachtlijst verkorten, verwacht Michiel Erasmus, thoraxchirurg in het UMCG en programmaleider hart- en longtransplantaties in het ziekenhuis.

Wanneer iemand via een codicil heeft aangegeven donor te willen zijn in het ziekenhuis overlijdt of wanneer de familie van een patiënt op de intensive care toestemming heeft gegeven voor donatie, hebben artsen de plicht om zo veel mogelijk organen te gebruiken voor transplantatie, zegt Erasmus.

Bij een oudere donor is de kans groot dat het hart door slijtage niet meer bruikbaar is. Bij de longen speelt dat probleem niet, weet de thoraxchirurg. „Longen slijten niet. Ze kunnen wel beschadigd raken doordat iemand langere tijd heeft gerookt.”

Tijdens het stervensproces kunnen ze wel ongeschikt raken voor transplantatie doordat ze zich vullen met vocht. „Iedereen reageert anders op overlijden”, aldus Erasmus. „Sommige patiënten vertonen een heftige reactie.” In dat geval komen er tijdens het stervensproces ontstekingsstoffen vrij die de wanden van de bloedvaten in de longen beschadigen. Met als gevolg dat er vocht (oedeem) lekt in de longblaasjes. „De longen worden hierdoor stug, de beademing gaat moeilijker.” Ook belemmert het vocht de opname van zuurstof en de afgifte van kooldioxide.

Tot op heden moesten jaarlijks tientallen van zulke oedeemlongen, die tot op dat moment in goede conditie waren, worden afgekeurd voor transplantatie. Met een nieuwe techniek, ontwikkeld door onderzoekers in Toronto (Canada), kunnen deze longen echter buiten het lichaam herstellen waarna ze in veel gevallen alsnog geschikt zijn voor donatie.

Met een machine die een spin-offbedrijf van het UMCG ontwikkelde, worden de longen via de luchtpijp beademd. Tegelijkertijd stroomt een speciale vloeistof op lichaamstemperatuur door de vaten. Deze bevat stoffen die de cellen in de bloedvatwand laten herstellen. Ook zorgt de uitgekiende samenstelling ervoor dat het vocht in de longblaasjes wordt ‘teruggezogen’ naar de bloedvaten.

Voor het herstelproces is ongeveer vier uur kunstmatige doorstroming nodig. Ondertussen houdt het transplantatieteam de conditie van de longen nauwlettend in de gaten. „De ene keer zien we al na één uur een duidelijke verbetering, de andere keer pas na een paar uur. Treedt er herstel op, dan kunnen de longen alsnog worden getransplanteerd in de patiënt die boven aan de wachtlijst staat.” Erasmus weet van collega’s dat de oedeemlongen zich een enkele keer niet herstellen. „Deze worden dan helaas alsnog afgekeurd.”

In Nederland hebben gemiddeld zo’n zestig longtransplantaties per jaar plaats in de academische centra in Groningen, Utrecht en Rotterdam. Vorig jaar kregen zelfs tachtig mensen een donorlong. Het Groningse team voert ongeveer 30 tot 35 van deze ingrepen uit. Hoeveel longtransplantaties het centrum dankzij de nieuwe techniek extra zal uitvoeren, kan Erasmus nog niet exact zeggen. „Ik schat zo’n tien per jaar.” Op termijn zullen ook de andere academische ziekenhuizen dit apparaat in gebruik nemen, verwacht hij.

De thoraxchirurg denkt niet dat deze procedure straks standaard zal worden gebruikt om de conditie van de longen voor transplantatie te verbeteren. „Het wordt dan allemaal erg duur. Met deze techniek kunnen we de long wel langer bewaren zonder dat hij slechter wordt. Met de standaardprocedure kan het orgaan tot 12 uur gekoeld worden bewaard; met de nieuwe techniek is hij tot 24 uur houdbaar. Dat kan een transplantatieteam logistiek meer armslag geven. Als er bijvoorbeeld een donor overlijdt terwijl we net met een langdurige operatie bezig zijn, kunnen we de longen nu in deze machine leggen om ze later te transplanteren.”

Laatste redmiddel

Wie komen er in aanmerking voor een longtransplantatie? „Mensen met een longziekte waarbij de standaardbehandeling geen oplossing biedt, die in die zin uitbehandeld zijn”, zegt thoraxchirurg Michiel Erasmus van het UMCG.

Het gaat dan veelal om patiënten met taaislijmziekte (cystic fibrosis), longemfyseem of -fibrose. Ook mensen met pulmonale hypertensie –waar het probleem niet in de longblaasjes, maar in het vaatbed zit– kunnen in aanmerking komen voor een longtransplantatie.

De criteria voor donorlongen zijn de afgelopen jaren behoorlijk verruimd, weet Erasmus. Zo werden deze organen eerder afgekeurd als iemand had gerookt of als de persoon in kwestie 55 jaar of ouder was. Inmiddels worden ook deze longen gebruikt als ze in goede conditie zijn.

Een deel van de ziekenhuispatiënten die geschikt zijn als donor, heeft van tevoren aangegeven of ze wel of niet hun organen ter beschikking willen stellen bij overlijden. In de meeste gevallen is dat echter niet het geval en wordt de familie gevraagd om die beslissing te nemen, bijvoorbeeld als iemand ernstig ziek op de intensive care ligt.