Sneeuwvlokken dwarrelen langs de ramen als Baatar in het kantoor van een Haagse hulporganisatie zijn verhaal vertelt. Hij is bezig met de afronding van een speciale training voor ex-alleenstaande minderjarige asielzoekers (ama’s) en richt de blik nu op Mongolië, het land waar hij in 1987 werd geboren.

Een paar dagen voor zijn veertiende verjaardag zet zijn vader hem in Nederland af. „Hij dacht dat ik hier een betere toekomst zou hebben. Mijn ouders hadden niet veel geld”, zegt Baatar. De tiener woont een halfjaar in een asielzoekerscentrum, voordat hij een plaats krijgt in een speciale woning voor ama’s. Hij volgt het voortgezet onderwijs en gaat op zijn zeventiende op kamers wonen. Veel tijd steekt hij in het beoefenen van de vechtsport thaiboksen.

Dankzij een ama-status mag Baatar tot zijn achttiende in Nederland blijven. Pogingen om daarna een reguliere verblijfsvergunning te krijgen, stranden. „Ik had geen onderdak en geen inkomsten meer. Gelukkig kreeg ik een bed en eten bij kennissen van de sportschool. Soms werkte ik illegaal om ervoor te kunnen betalen. De laatste jaren heb ik een stressvol leven.”

Uiteindelijk belandt Baatar in een depressie. Twee jaar lang is hij tot weinig in staat. Als hij uit het dal opkrabbelt, verdiept hij zich in het bouwen van websites. Hij biedt her en der zijn diensten aan en verdient daarmee wat geld. Uiteindelijk klopt hij aan bij Haagse stichting Luna, die onder anderen ex-ama’s hulp biedt. Van deze organisatie krijgt hij sinds enkele maanden begeleiding en leefgeld.

Coach

Langzamerhand ontstaat er in Baatars hoofd ruimte om aan terugkeer naar zijn vaderland te denken. De ex-amatraining –negen groepsbijeenkomsten en wekelijkse gesprekken met een persoonlijke coach– helpt hem daarvoor een concreet plan te maken. Hij is druk bezig met het uitwerken van zijn idee om in Mongolië schuren te laten bouwen waarin nomaden tegen betaling vee kunnen stallen.

„De temperatuur kan in Mongolië dalen tot min 40 graden. In de wintermaanden verliezen nomaden veel dieren. Schapen, paarden en geiten vriezen dood of ze raken totaal uitgemergeld”, zegt Baatar. Met het verhuren van stallen, waar hij ook goed voedsel voor het vee wil verkopen, denkt hij een gat in de markt te hebben gevonden. Samen met zijn coach werkt hij aan de ontwikkeling van zijn idee en probeert hij subsidie te krijgen voor zijn terugkeerproject.

Als Baatar een compliment krijgt voor zijn toekomstplan, breekt er voor het eerst tijdens het gesprek een glimlach door op zijn gezicht. De uitgeprocedeerde asielzoeker, die na jaren weer beperkt contact met zijn ouders heeft, hoopt dat het idee levensvatbaar is. Ook met een goed doordacht project zal terugkeer naar Mongolië volgens hem echter niet eenvoudig zijn. „Ik ben er zo lang weggeweest en weet niet wat me daar precies te wachten staat. Ook heb ik weinig ervaring als ondernemer.”

Toch is hij vastbesloten op de ingeslagen weg door te gaan. „In Nederland heb ik geen toekomst. Dat vreet aan me. Ik wil geen doelloos bestaan leiden. Mijn plan is komende zomer terug te keren naar Mongolië, zodat ik voor de volgende winter mijn bedrijf kan starten.”

Geloof

Voor Pedro, die evenals Baatar de ex-ama-training volgt, is terugkeer naar zijn geboorteland niet in beeld. Mensensmokkelaars zetten de Angolees op veertienjarige leeftijd in Nederland af om asiel aan te vragen. „Mijn moeder heeft me al jong aan anderen afgestaan. De mensen bij wie ik opgroeide, besloten dat ik vanwege de oorlog en de economische situatie het land moest verlaten. Dat was niet mijn beslissing.”

In Nederland wordt Pedro enkele jaren opgevangen in een instelling voor ama’s, waarna hij op kamers gaat wonen. Hij volgt een mbo-opleiding techniek. Kort voordat hij achttien wordt, krijgt hij te horen dat hij niet in Nederland mag blijven. Terugkeer naar Angola is voor hem echter geen optie. „Ik ben helemaal vernederlandst. Toen ik hier kwam, was ik een tiener. In dit land ben ik volwassen geworden, in deze maatschappij gevormd. Hier heb ik mijn netwerk en mijn vrienden, die ik als familie beschouw.”

Nadat hij zijn opleiding heeft moeten afbreken, vult Pedro zijn tijd met sporten en vrijwilligerswerk in een buurthuis. Vrienden bieden hem onderdak. „Geen Angolezen, nee. Ik moest als kind alleen integreren in een vreemd land. Dat was niet gemakkelijk. De emoties over mijn gedwongen vertrek uit Angola wil ik niet meer naar boven halen. Het is mijn land niet meer. Ik heb er geen band mee.”

Hoe slaagt Pedro erin jarenlang zonder verblijfsvergunning te overleven? „Ik geloof in God. Hij geeft mij kracht. Verder heb ik een sterk karakter en een goed netwerk. Ik ben geen persoon om stil te zitten, om te kijken hoe de zon opkomt en weer ondergaat. Daarom ben ik vrijwilligerswerk gaan doen. Op dit moment heb ik een nieuwe aanvraag voor een verblijfsvergunning lopen.”

Toekomst

Via internet stuitte Pedro op de empowermenttraining voor ex-ama’s. „Het is leerzaam, maar ik had er toch iets meer van verwacht. Je leert bijvoorbeeld je netwerk te vergroten. Ik had al een groot netwerk, maar heb hier wel weer nieuwe contacten opgedaan.”

Hoe ziet Pedro zijn toekomst? Hij tuurt naar het plafond, schuift een ring op en neer over zijn vinger. „Het is niet te voorspellen hoe mijn procedure afloopt. Ik hoop dat er alsnog een mogelijkheid komt om hier te blijven. Ik heb m’n best gedaan om te integreren. Het was pijnlijk dat ik rond mijn achttiende toch te horen kreeg dat ik weg moest.”

Zijn huidige bestaan valt Pedro zwaar. „Het is moeilijk om lang in onzekerheid te verkeren en van anderen afhankelijk te zijn. Mijn leven staat stil. Ik blijf vechten voor een betere toekomst. Mij na zo veel jaren nog wegsturen, is niet realistisch. Ik wil graag bijdragen aan de Nederlandse samenleving.”

Op verzoek van Pedro en Baatar zijn hun namen gefingeerd.

„Ontwikkeling afgewezen jonge asielzoeker staat soms jaren stil”

Ze komen uit landen als Sierra Leone, Angola, Ethiopië, Guinee, Somalië en Afghanistan. Zonder familie arriveren ze in Nederland, waar ze als alleenstaande minderjarige asielzoekers (ama’s) een tijdelijke verblijfsvergunning krijgen. Als ze achttien zijn, moeten ze in veel gevallen het land verlaten. De organisatie Beyond Borders helpt (ex-)ama’s door middel van voorlichting en training om te werken aan hun toekomstperspectief, binnen of buiten Nederland.

Mark de Koning is projectmedewerker en trainer bij Beyond Borders. Sinds vorig jaar biedt de organisatie in Rotterdam, Den Haag en Utrecht empowermenttrainingen voor ex-ama’s aan. Tijdens negen groepsbijeenkomsten leren de deelnemers hun mogelijkheden te ontdekken en te ontwikkelen. Ook krijgen ze wekelijks begeleiding van een coach. „Het gaat vaak om jongeren die al lange tijd uitgeprocedeerd zijn en geen opleiding meer kunnen volgen. Ze staan stil in hun ontwikkeling en zijn afhankelijk van anderen die hun steun bieden. Tijdens de training spreken we hen aan op hun talenten en kwaliteiten. We kijken hoe ze die kunnen versterken, zodat ze die, op de een of andere manier, kunnen inzetten. Voor sommigen kan dat alsnog in Nederland, voor anderen is terugkeer naar het land van herkomst de beste optie. Ze moeten zelf de keus maken. Wij reiken informatie aan om hen daarbij te helpen.”

Veel ex-ama’s leven volgens De Koning in een klein wereldje. Doel van de training is onder meer hun netwerk en daarmee hun mogelijkheden te vergroten. „Sommigen zitten in een sociaal isolement en zijn vooral bezig met overleven: hoe kom ik aan eten en onderdak? Het merendeel is nog altijd gericht op een verblijf in Nederland. Het nadenken over eventuele terugkeer is een langdurig en complex proces. Tijdens de gesprekken met een coach wordt specifiek gekeken naar ieders persoonlijke omstandigheden. Na de groepstraining houden de jongeren contact met deze begeleider.”

Als mensen willen terugkeren, krijgen ze hulp bij maken van een plan dat hun in het land van herkomst nieuw perspectief moet bieden. „We kijken welke obstakels er zijn bij terugkeer en hoe die kunnen worden weggenomen. Vaak schamen jongeren zich voor hun familie, die soms veel geld heeft betaald om hen via mensensmokkelaars naar Europa te laten gaan om hier wat te verdienen. Als dat niet is gelukt, blijkt het heel lastig om terug te keren. Soms is het mogelijk jongeren in contact te brengen met een project in het land van herkomst, waar ze aan de slag kunnen. Het komt ook voor dat ze een businessplan maken om zelf een bedrijfje te beginnen.”

Een van de medewerkers bezocht de afgelopen jaren terugkeerprojecten in Angola en Irak. „Via Facebook en Skype kunnen we ex-ama’s in contact brengen met jongeren die succesvol naar die landen zijn teruggekeerd. Dat kan drempelverlagend werken.”

www.facebook.com/beyondbordersnu

Talentenmarkt ex-ama’s

De organisatie Beyond Borders (Over Grenzen) zet zich in voor een beter toekomstperspectief voor (voormalige) alleenstaande minderjarige asielzoekers (ama’s), zowel in Nederland als in de landen van herkomst. In Den Haag volgden vijftien ex-ama’s de afgelopen maanden een empowermenttraining. Vandaag lieten ze op een talentenmarkt zien wat ze in huis hebben. Aansluitend gingen burgers, politici en vertegenwoordigers van betrokken organisaties in gesprek over mogelijkheden om ex-ama’s te ondersteunen in hun ontwikkeling.