Bewoners met een ernstige vorm van afasie kunnen zich niet of nauwelijks in woorden uitdrukken maar stoten dikwijls klanken uit die voor een ander moeilijk te vatten zijn. De bewoner voelt zich niet begrepen, terwijl hij juist zijn best doet om zijn gevoelens te uiten. Vaak heeft hij dan de neiging om richting verzorger agressief te reageren of zich in zichzelf terug te trekken en te vereenzamen.

Datzelfde geldt bewoners met verschillende aandoeningen van psychogeriatrische aard. De voornaamste zijn de ziekte van Alzheimer en de multi-infarctdementie. Maar er zijn ook andere vormen waar bewoners aan kunnen lijden, zoals Lewy Bodydementie, de ziekte van Pick, de ziekte van Korsakow en semantische dementie. Al deze aandoeningen hebben een verloop dat eigen is aan de ziekte, terwijl soms ook een combinatie van een en ander voorkomt.

Bij de pastorale bearbeiding van al deze bewoners met hun divers ziekteverloop is het van het hoogste belang via communicatie, hoe moeilijk en (soms) hoe onmogelijk ook, door te dringen tot daar waar de zieke bewoner zich bevindt. Want ook hij of zij is een volwaardig mens met een ziel voor de eeuwigheid. En we geloven dat de Heilige Geest ook die bewoners kan bereiken, al is het met één enkel woord van God.

In de loop der tijd zijn er verschillende methoden voor een goede communicatie ontwikkeld. We noemen realiteitsoriëntatie, validation en zintuiglijke prikkeling. Je probeert bewoners terug te brengen tot de werkelijkheid van het hier en nu. Je probeert mee te gaan in hun beleving, overigens zonder de waarheid geweld aan te doen. Soms kun je ook de zintuigen die bij een mens het langst intact blijven, proberen te prikkelen, bijvoorbeeld reuk, tast en smaak.

Maar bij het pastoraat is naast het bescheiden toepassen van bovengenoemde methoden empathie noodzakelijk. Zonder empathie is het niet goed mogelijk op een adequate wijze te communiceren met de bewoner. Empathie van de kant van de verzorger is het invoelen met de ander, waarbij het gaat om een maximale toenadering met behoud van een zekere distantie. Want anders raak je verstrikt in de gevoelens van de bewoner. Daarbij mag je best emotie tonen, maar niet zo overheersend dat je niet verder kunt.

Juist met het oog op een optimale communicatie tussen pastorale verzorgers en bewoners is er een commissie ”Beeldend pastoraat” werkzaam, die plaatmateriaal ontwikkelt van Bijbelse geschiedenis, figuren en psalmen. We hebben gemerkt dat er heel weinig verantwoord materiaal voor onze doelgroep voorhanden is. Een en ander wordt uitsluitend voor pastorale doeleinden gebruikt ter ondersteuning van het Woord en heeft in de loop der tijd zijn nut zeker bewezen.

Ds. H. J. Stoutjesdijk is geestelijk verzorger in verpleeghuis Salem in Ridderkerk. Vierwekelijks zal hij in deze kolom schrijven over zijn pastorale ervaringen.