EO-presentator Andries Knevel schetste dinsdag op het Andries Radio Symposium ”Monnik of missionaris?” in Hilversum een „hevig” dilemma: „Sommige christenen vinden dat de kerk relevant voor de cultuur moet zijn. Anderen gruwen van zulke woorden en zeggen: laten we ophouden met leuren langs de deur; daar is het Evangelie te waardevol voor. Mensen die hard bezig zijn om relevant en missionair te zijn, hebben geen oog voor het oordeel van God over de geseculariseerde cultuur.”

De vraag is dus of een christen in de eerste plaats monnik of missionaris is. Maar volgens prof. dr. Herman Paul zijn christenen „missionaire monniken”. „De kerk is immers missionair voor zover zij mensen uitnodigt hun levens toe te vertrouwen aan God. Zij is missionair voor zover zij mensen, binnen en buiten de kerk, met woord en daad verkondigt dat er bevrijding mogelijk is van dienst aan valse goden en verslaving aan onbetrouwbare objecten van toewijding.”

Dit missionaire bestaat echter bij de gratie van het monastieke, aldus de bijzonder hoogleraar secularisatiestudies vanwege de IZB (voor zending in Nederland) en de Gereformeerde Zendingsbond (GZB) aan de Rijksuniversiteit Groningen. „Verlangen naar Hem moet gevoed worden, in Woord in sacrament, bij een open Bijbel en in de stilte van het gebed. Vertrouwen op God is een oefening in afhankelijkheid, in niet zelf de touwtjes in handen hebben. Dat vergt, als in een klooster, het gebed van de kerk, het voorbeeld van de heiligen en een zekere geestelijke discipline.”

Ook ds. Pieter Boomsma, emeritus predikant in de Protestantse Kerk in Nederland, vindt het niet zo zinvol om te debatteren over de vraag „welke helft van de schaar het belangrijkst is.” Het gaat volgens de oud-synodepreses van de Gereformeerde Kerken in Nederland om het brengen van het goede nieuws, om de betrokkenheid bij de samenleving. „De houding die we als kerk moeten hebben wordt niet bepaald door de tijdgeest of door wat mensen over ons zeggen, maar door de Heer van de kerk. Evangelieverkondiging is het brengen van het Woord in woorden en, gewoon, in daden. Het zout moet de pap in. We hebben de prachtigste boodschap die een mens ooit toevertrouwd heeft gekregen.”

De christelijke gereformeerde zendingsgemeente Hoop voor Noord in Amsterdam-Noord is volgens Knevel een voorbeeld van een kerk „waar het goed gaat.” Voorganger Jurjen ten Brinke zegt „niets” te hebben met de uitspraak dat christenen zich als een monnik moeten terugtrekken vanwege het oordeel van God over de geseculariseerde cultuur. Christenen zijn geroepen hun buurtbewoners op te zoeken en het Evangelie te brengen. „Het is altijd donker geweest in de kerkgeschiedenis. Tegenstand hóórt bij het Evangelie.”

In Den Haag moeten binnenkort acht protestantse kerken hun deuren sluiten. Ds. Nico Riemersma is er al ruim twintig jaar predikant. „Heeft u, naar de mens gesproken, iets verkeerd gedaan?” wil Knevel weten. Ds. Riemersma: „We gingen er vanuit dat de kinderen van de gemeenteleden de nieuwe aanwas zouden vormen. Maar dat bleek niet het geval. Wat ik mezelf kwalijk neem, en eigenlijk de hele Protestantse Kerk in Nederland, is dat we te laat hebben nagedacht over de vraag wat we hadden moeten doen om een leegloop te voorkomen. Ik had eerder moeten inzien dat we op missionair gebied activiteiten moesten ontplooien.”

Dr. Kees Boele, voormalig bestuursvoorzitter van de Christelijke Hogeschool Ede (CHE) en momenteel werkzaam als voorzitter van de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, benadrukte dat christenen „de dingen moeten zoeken die boven zijn. Een doopkaart zegt meer over de identiteit van een christen dan een paspoort. Het christelijk leven oriënteert zich op de doop en op de herdenking van de dood van Jezus Christus in het heilig avondmaal. De kerk moet daarom de gestalte van het kruis aannemen.”

De kerk moet zich ook niet laten bezoedelen door allerlei managementsdenkers, aldus dr. Boele, die vorige week promoveerde op de studie ”Noordmans, de filosofie en christelijk leiderschap”. „Secularisatie is gericht op de huidige wereld, maar wij moeten gericht zijn op de hemelen. Dus geen management of marketing in de kerk. Onlangs kwam ik de slogan tegen: ”De kerk moet smoel krijgen”. Maar Jezus had gedaante noch heerlijkheid. Het Evangelie is een ergenis, een dwaasheid.”

Dat vraagt om inkeer, vindt dr. Boele. „We moeten monnik zijn om missionair te worden. De kerk is geen bruggehoofd naar de wereld; ze is gericht op bóven. Om Noordmans te citeren: „De kerk is er niet om de toren van Babel, die nog net niet af is, te voorzien van een christelijke spits.”

Ds. Willem Smouter, bestuursvoorzitter van de Evangelische Alliantie, ergerde zich vroeger wel eens aan dergelijke statements. „Maar nu weet ik wat critici als vader en zoon Dekker, Van de Beek en ook Boele met elkaar gemeen hebben: ze zijn hervormd, en ze menen het zo kwaad nog niet. We moeten alles aan God overlaten – dat is zo. Maar ze verwarren het werk van Christus met dat van de Heilige Geest, de christologie met de pneumatologie. Als het gaat om het werk van Christus, dan is het inderdaad alles of niets. Maar in het werk van de Geest ligt dit anders: dan is het misleidend om te zeggen dat de Geest het moet doen. Want Hij maakt gebruik van mensen, ook al is hun werk feilbaar en voorlopig.”

Dan is het tijd om de balans op te maken. „De kwaliteit van de christelijke gemeenschap is heel belangrijk”, concludeert prof. dr. James Kennedy, hoogleraar Nederlandse geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam. „Dat blijkt wel uit het getuigenis over Amsterdam-Noord. Daar kunnen mensen proeven en zien wat het betekent om geliefd te zijn door God.”

Christenen zijn volgens hem geroepen tot bidden en werken, werken en bidden. „Je kunt een missionaire kerk vergelijken met een klooster. Daar luisteren christenen samen naar het Woord, daar bidden ze met elkaar. En telkens gaan ze weer naar buiten om de wereld te dienen.”

Dr. Willem Maarten Dekker, predikant van de hervormde gemeente in Mastenbroek, legde vervolgens de vinger bij de crisis in de kerk. Vorig jaar verscheen zijn boek ”Provocatie. Over de zin van God en geloof”, waarin hij pleit voor een tegendraads Evangelie. „De crisis in de kerk is zo ernstig”, zei hij dinsdag, „dat we aan het missionaire als extra niet meer toekomen. Hetzelfde is aan een zieke vragen of hij de Elfstedentocht wil rijden.”

Knevel: „Ben je een soort Youp van ’t Hek die nu even lekker gaat provoceren?

Dr. Dekker: „Als de eeuwigheidsdimensie in de kerk verdwijnt, gaan christenen zich bezighouden met zaken als Amnesty International en eerlijke chocola. Dat is ten diepste secularisatie. De kerk moet haar kaarten ergens anders op zetten, namelijk op het kennen van Jezus Christus.”

Dr. W. van Vlastuin, rector van het Hersteld Hervormd Seminarium aan de Vrije Universiteit in Amsterdam, voelt zich zowel monnik als missionaris. „Ik ben het met Dekker eens dat we de secularisatie nooit moeten onderschatten, ook niet in de kerk. Als predikant ervaar ik iedere week dat het Woord, zeg maar, contact maakt met de gemeente, dat het effect heeft. Daarom moet je superzuinig zijn op de kerk. We mogen onze ogen niet voor de wereld sluiten, maar ons daardoor ook niet laten bepalen. We staan niet voor een verloren zaak. Misschien is er nu sprake van een klein bergstroompje, maar morgen een grote oceaan.”

Het volgende Andries Radio Symposium, over christelijke politiek anno 2020, vindt plaats op 14 mei.