De aanleiding voor het boek, aldus Beevor in het nawoord, ligt in het feit dat „ik me altijd een beetje een bedrieger voelde wanneer ik werd geraadpleegd als een algemeen deskundige op het gebied van de Tweede Wereldoorlog, omdat ik me scherp bewust was van grote hiaten in mijn kennis. Dit boek is deels een inhaalslag, maar bovenal is het een poging om te begrijpen hoe de complexe puzzel als geheel in elkaar past, met de directe en indirecte gevolgen van acties en beslissingen die heel ergens anders plaatsvonden.”

Wie het boek leest ontdekt geen gaten in de kennis van Beevor en kan alleen maar met stijgende verbazing de militair historicus volgen bij het schijnbaar achteloos in elkaar leggen van die eindeloos grote puzzel.

Beevor vraagt vooraf in zijn inleiding aandacht voor het „Japans-Chinese conflict dat lange tijd een ontbrekend puzzelstukje is geweest in de wirwar van gebeurtenissen rond de Tweede Wereldoorlog.” Het conflict in China is, omdat het ruim voor het uitbreken van de strijd in Europa begon, vaak als een volslagen aparte kwestie behandeld.

Dat is onterecht, aldus Beevor. In augustus 1939 werden de Japanners bij de slag bij Halhin-Gol verslagen door de Russen die onder commando stonden van generaal Zjoekov. Als gevolg daarvan richtten de Japanners hun blik niet langer naar het noorden maar meer naar de Grote Oceaan (Pearl Harbor), wat hen in conflict zou brengen met de Verenigde Staten. Tegelijkertijd gaf dit de Russen gelegenheid om troepen vrij te maken voor het oostfront, dat in 1941 ontstond toen de nazi’s de Sovjet-Unie binnenvielen.

De Britse historicus kijkt in zijn werk niet alleen naar de grote lijnen. Hij lardeert zijn betoog met verhalen over gewone mensen die tegen wil en dank werden meegesleurd door het wereldgebeuren.

Machteloosheid

Heel treffend is het verhaal over een jonge soldaat die zich in juni 1944 aan Amerikaanse paratroepers overgaf tijdens de invasie van de geallieerden in Normandië. „Aanvankelijk dachten ze dat het om een Japanner ging, maar hij kwam uit Korea. Hij heette Yang Kyoungjong.”

In 1938 was Yang op achttienjarige leeftijd door de Japanners onder dwang ingelijfd in hun leger in Mantsjoerije. Een jaar later werd hij door het Rode Leger gevangengenomen en naar een werkkamp gestuurd. In 1942 namen de Sovjets hem in hun krijgsmacht op en in 1943 werd hij door de Duitsers gevangengenomen. Een jaar later werd hij in een Duits uniform naar Frankrijk gestuurd, waar hij door de geallieerden werd gevangengenomen. Na zijn vrijlating emigreerde Yang naar de Verenigde Staten, waar hij zweeg over zijn verleden.

Commentaar van Beevor: „In een oorlog die meer dan zestig miljoen mensenlevens eiste en die zich over de hele wereld had uitgespreid, had deze veteraan tegen wil en dank van het Japanse, het Sovjet-Russische en de Duitse leger nog relatief veel geluk gehad. Maar Yang blijft toch het opmerkelijkste voorbeeld van de machteloosheid van de meeste gewone stervelingen tegenover de gebeurtenissen die hen als een immense kracht overspoelden.”

Eigen eer

In zijn boek breekt de Britse historicus, met redenen omkleed, de reputatie van grote veldheren af. Bizar is te lezen hoe vaak opperbevelhebbers voor hun eigen eer vochten.

Zo zette de Amerikaanse generaal Clark zijn zinnen op de bevrijding van Rome. Een ander gunde hij die eer niet. Beevor stelt dat Clark als het om Rome ging bijna „paranoïde” was. Vanwege de publiciteitswaarde verlegde Clark de opmars van zijn troepen richting Rome. Uiteindelijk slaagde hij erin op 5 juni 1944 de stad te bevrijden. Zijn triomf was van korte duur. „Kort na het ochtendgloren op 6 juni betrad een stafofficier zijn suite in het Excelsior Hotel in Rome om hem te wekken met het nieuws van de geallieerde invasie in Normandië. „Mooi is dat!” was Clarks bittere reactie. „Ze gunnen ons nog niet eens één dag de voorpagina’s van de kranten over de val van Rome.””

Van de Britse generaal Montgomery en de Duitse bevelhebber Rommel zegt Beevor dat ze zijn overgewaardeerd. Zo weigerde Rommel zich persoonlijk verantwoordelijk te stellen voor de fouten van het Duitse leger in Noord-Afrika. Montgomery was vaak traag in zijn reacties en te voorzichtig.

Parallellen

Aan het einde van zijn boek stelt Beevor dat de Tweede Wereldoorlog zeventig jaar na afloop nog steeds een prominente rol speelt, maar dat mag er niet toe leiden dat „we de Tweede Wereldoorlog automatisch als referentiepunt kiezen voor alles wat er tegenwoordig gebeurt. Journalisten en politici hebben nogal eens de neiging om bij een crisis parallellen uit de Tweede Wereldoorlog aan te halen, waarmee ze de ernst van de situatie willen onderstrepen of proberen te klinken als Roosevelt of Churchill. Om 9/11 te vergelijken met Pearl Harbor of Nasser en Saddam Hussein met Hitler te vergelijken is niet zomaar inaccuraat, maar zelfs misleidend. Het kan ook tot foute strategische reacties leiden. Democratische leiders worden op die manier de gevangene van hun eigen retoriek, als waren het dictators.”

Boekgegevens

”De Tweede Wereldoorlog”, Antony Beevor; uitg. Ambo, Amsterdam, 2012; ISBN 978 90 263 2592 2; 927 blz.; € 49,95.