Het lijkt een sciencefictionverhaal en dat is het ook. Toch is het niet geheel onrealistisch. Daarom wil dr. Bert Gordijn een grondige discussie op gang brengen over de wenselijkheid van de medisch-technische vooruitgang. Gordijn promoveerde gisteren aan de Katholieke Universiteit Nijmegen in de medische ethiek op medische utopieën.

Gordijn constateert binnen de geneeskunde een verschuiving van herstel van de mens naar verbetering van de mens. „Ik zie in de medische literatuur toenemende aandacht voor de zogeheten wensgeneeskunde. Het gaat dan om verbetering van de zintuigen, bijvoorbeeld betere ogen en een aangescherpte reuk, een verbeterde motoriek, krachtiger en sneller wandelen, een toegenomen intelligentie en geheugen door het implanteren van chips die dit bewerken en de wens om een mooier uiterlijk door plastische chirurgie.”

Een tweede verbeterbeweging ziet Gordijn in de zogeheten reproductieve geneeskunde, waarbij mensen kinderen met bepaalde kenmerken voortbrengen. „Amerika is daar veel verder mee. Daar worden eicellen opgeslagen en zijn er spermabanken van donors die op grond van hun intelligentie zijn geselecteerd. Zo is er een donorbank met het sperma van Nobelprijswinnaars.” Het kopiëren (kloneren) van de mens, zoals de Italiaanse arts Antinori en de „gekke sekte van de raëlianen” beweren te doen, is een extreem voorbeeld van deze vorm van geneeskunde.

Hoe beoordeelt u de tendens naar een verbetering van de mens?

„Ik heb daar geen eenduidig oordeel over. Op zich zit in het woord verbetering opgesloten dat problemen worden opgelost. Maar we weten niet of de verandering van de mens ook een verbetering is. Stel dat je het geheugen of de intelligentie met een factor 10 kunt verhogen. Ik weet niet of de mens daar gelukkiger van wordt. Misschien wordt hij wel lui doordat hij nergens meer een uitdaging in ziet, of komt hij in een sociaal isolement omdat anderen veel langzamer nadenken. En misschien is het juist wel mooi om te kunnen vergeten.

Een nadeel kan zijn dat het normale verdacht wordt. Als mensen door gebrek aan geld deze medische ingrepen om zichzelf te verbeteren niet kunnen betalen, kunnen ze het gevoel krijgen dat zij niet in orde zijn. Vergelijk het met de technische cyclus van de computer. Daar komen telkens nieuwe lichtingen van. De oude menselijke generatie heeft niets, is ouderwets, alleen zij die de ontwikkelingen bijbenen, zijn in.

De ontwikkelingen zijn ingewikkeld, maar hebben een zekere aantrekkingskracht. We moeten het kind niet met het badwater weggooien. De mens lijkt zijn evolutie in eigen hand te nemen.

Het is winst dat wetenschappers nu al van tevoren over mogelijke gevolgen van de medisch-technische veranderingen nadenken. Dat is met de ontwikkeling van de atoombom, de kernenergie en het opsouperen van de natuurlijke brandstoffen onvoldoende gedaan.”

Hoe reëel zijn de mogelijkheden om het geheugen en de intelligentie van de mens op te peppen?
„Redelijk waarschijnlijk. Als je ziet hoe verweven wetenschappers al zijn met internet, is het niet onmogelijk dat we een mengeling van de technologie en het menselijk organisme krijgen. Zo komt er zeker de mogelijkheid om via je bril een gedeeltelijk doorzichtig beeldscherm van je computer te krijgen, zodat je ook nog gewoon de omgeving kunt zien. Die bril gebruikt gedachten om zoekopdrachten op internet te geven. Dan wordt het ook mogelijk om de computer jouw gesproken taal gelijktijdig te laten vertalen. Er blijven natuurlijk problemen genoeg over, van interpretatie, idioom en dergelijke. Maar daar worden oplossingen voor gevonden. Ga maar na: elke achttien maanden wordt de rekencapaciteit van de computer verdubbeld.”

Als christen zeg ik: De mens wil als God, als zijn Schepper zijn.

„Voor een deel klopt dat. Toch wil ik niet generaliseren, maar per geval een rationeel debat op grond van argumenten voeren over de specifieke ethische problemen. Dat moet ook een debat van het gewone publiek worden, via radio en tv. Nu wordt er nog te weinig gedebatteerd. Dat komt doordat je zowel ethisch als technologisch wel wat moet weten. Bij die discussie moeten we ons hoeden voor zowel een ongebreideld optimisme als voor een stug conservatisme.”

Een gevaar is dat een dictator deze ontwikkelingen gebruikt om een Übermensch te scheppen.
„Dat lijkt me niet mogelijk. Een dictator zal zijn superras niet willen kweken via de technologische mogelijkheden, maar eerder via een natuurlijke bevordering van de elite die hij wil. De nazi’s probeerden de eugenetica van bovenaf op te leggen, nu is er een beweging van onderop, willen individuen hun leven verbeteren. Daarom moeten wetenschap en politiek hier goed over nadenken. Ook omdat deze ontwikkelingen met investeringen gepaard gaan en er ook een basisstructuur van de gezondheidszorg in stand moet blijven.”