„Wereldwijd gesproken is de toekomst aan het rooms-katholicisme, aan de oosterse orthodoxie en aan het evangelicalisme. Voor het protestantisme zie ik geen aparte plek meer weggelegd.” In hoeverre delen anderen zijn visie?

Ds. J. Eschbach, directeur van het Evangelisch Werkverband (EW), dat „biddend zoekt naar en werkt aan geestelijke vernieuwing binnen de (toekomstige) Protestantse Kerk in Nederland: „Ik signaleer binnen de kerken een terug naar de orthodoxie, naar de wortels. En dan bedoel ik niet de belijdenisgeschriften, maar de Bijbel, de levende God. Toen we als EW begonnen, acht jaar geleden, waren we een marginaal groepje - en moet je nu eens kijken! Maar ook in bijvoorbeeld de Rooms-Katholieke Kerk zie je een dergelijke vernieuwingsbeweging. Ik geloof in de plaatselijke gemeente. Dáár bloeit de kerk. Neem ook de jeugdkerken, waar duizenden jongelui de Heer prijzen. Kijk, de PKN zet nu een prachtige kerkorde in de steigers. Ten onrechte. De plaatselijke kerk wordt soms enorm geremd door structuren en kerkordes. Daarom: Minder regelzucht is nodig. Laat het grondvlak maar bloeien.”

Prof. dr. G. Dekker, emeritus hoogleraar godsdienstsociologie aan de VU: „Ik weet niet goed raad met het massieve begrip ”het protestantisme”, zeker niet als het tegenover het evangelicalisme wordt gezet. Het protestantisme (in onderscheiding van het katholicisme) bestaat in allerlei vormen. Weliswaar is het klassieke protestantisme rationeler van aard dan het katholicisme en in die zin sluit het minder goed bij het moderne levensgevoel aan. Maar juist binnen het protestantisme bloeien toch de evangelische en charismatische bewegingen? Er is misschien wel wat voor te zeggen dat de christelijke godsdienst zonder de ’incorporatie’ van het evangelicalisme een moeilijke toekomst tegemoet gaat. Maar dat betekent niet een verdwijning van ”het protestantisme”; er kan namelijk een evangelisch protestantisme ontstaan.”

Drs. W. van Laar, algemeen secretaris van de Nederlandse Zendingsraad (NZR): „Mondiaal gezien is het protestantisme een kleine minderheid binnen het christendom. De nieuwe kerken van het Zuiden laten zich niet langer het label ”protestants”, ”katholiek” of ook ”evangelical” opdrukken. Ook niet door McGrath. Onafhankelijke, charismatische kerken vormen het nieuwe gelaat van de wereldkerk. Zij vinden hun eigen, soms door beproeving gelouterde omgang met God; oude tegenstellingen van ideologie en leer uit het Westen zijn vergeten. Het rationele protestantisme van Europa, inclusief een modern evangelicalisme dat veel emoties maar soms weinig diepte kent, is dringend verlegen om nieuwe ervaring van de bevrijdende kracht van het Evangelie voor mens en samenleving. McGrath, met zijn nadruk op het gevoel voor het heilige, zegt daar veel zinnigs over. Het protestantisme kan overleven, wanneer het weer vernieuwingsbeweging wordt van het Woord dat niet gebonden is.”

Prof. dr. W. Balke, hoogleraar geschiedenis van de Reformatie aan de VU: „De woorden van McGrath met hun shockeffect leggen een ernstig manco van de gereformeerde orthodoxie bloot: de warmte van het evangelicalisme trekt wereldwijd vooral jongeren aan; de gevestigde kerken met hun kilheid en al hun geruzie stoten af. Dat moet ons tot bezinning en inkeer brengen. Ik weiger echter te aanvaarden dat er tussen verrationaliseerde orthodoxie of verobjectiveerde bevindelijkheid enerzijds en evangelicalisme anderzijds geen andere en betere weg is. Terug naar het hart van de Reformatie: het geheim van de genade alleen. Genade die niet afhankelijk is van de werken, en die wel ervaren wordt, maar niet afhankelijk is van onze ervaringen. Buiten dat geheim van Gods genade alleen, die altijd en overal vooropgaat en moet gaan, zie ik geen toekomst, noch voor de protestant noch voor de evangelicaal.”

C. Janse, van het bureau van de Zending Gereformeerde Gemeenten: „We kunnen met McGrath niet ontkennen dat het beeld van de gevestigde kerken in de westerse wereld verre van rooskleurig is en dat het evangelicalisme wereldwijd sterk groeit. Het zal waar zijn dat het protestantisme het gevaar loopt het geloof te rationaliseren. Maar dan zie ik voor mezelf het antwoord hierop veel meer gelegen in een ”Terug naar de Bron”, in de existentiële ontmoeting met de levende God en in het buigen onder het gezag van Gods Woord. Dat was ook de kracht van het protestantisme bij de Reformatie. Als de verwachting omtrent de godsontmoeting opgedroogd is, is mijn hoop en verwachting niet gevestigd op charismatische leiders. Immers, hun kracht is hun zwakte (een denominatie vormen met veel charismatische leiders lijkt me een heidens karwei). Veel Afrikanen en Latijns-Amerikanen ervaren deze dingen aan den lijve. Onze hoop is ook niet gevestigd op een -isme of op stromingen met een indrukwekkend groeicijfer. Die is alleen van de Heere.”

Dr. G. Harinck, van het Historisch Documentatiecentrum voor het Nederlands Protestantisme: „Ik taxeer het evangelicalisme als een populaire vorm van protestantisme, dat door zijn accent op bekering (change) en beleving (feel) karakteristieke elementen in de moderne cultuur vertolkt. McGrath geef ik toe dat het -door zijn laagdrempeligheid- een wijdverbreid karakter heeft gekregen. Maar wil het evangelicalisme geen ”ungesundes Volksempfinden” worden, dan zal het binding moeten houden met de kern van het protestantisme: het geloof dat God spreekt, niet via het gezag van een kerkelijke kaste, de verfijning van een elitair geestesleven of de massaliteit van een gedeeld sentiment, maar direct tot iedereen in en door Zijn Woord. Alleen dat Woord leert midden in deze wereld nuchter en zakelijk in God te geloven en voorkomt dat religie verdampt in esthetiek, sentiment, of horigheid. Lang leve het protestantisme dus.”

Ds. W. van Vlastuin, hervormd predikant in Katwijk aan Zee: „Het Engelse ”evangelical” is niet zonder meer gelijk te stellen met ons woord ”evangelisch”. Het Nederlandse woord heeft een oppervlakkige en arminiaanse klank. Dat is in de angelsaksische wereld niet per definitie zo. Dit neemt niet weg dat McGrath zelf onderscheid maakt tussen protestants en evangelicaal. Hij spreekt wel erg voor eigen parochie als hij deze benadering uitspreekt. Hij gaat uit van hetgeen mensen aanspreekt. Is dat niet erg menselijk? Het zal waar zijn dat de meer evangelische benadering meer mensen aanspreekt. Geeft het daarom ook meer vrucht in eeuwigheidslicht?

Verder is het nog maar de vraag of er van een evangelische benadering meer verwachting is op langere termijn. Het protestantisme in zijn ware aard gaat dieper en zal daarom beter beklijven. McGrath houdt ons wel een spiegel voor als hij zegt dat het geloof rationeel kan worden. In het protestantisme is -terecht- altijd grote nadruk gelegd op de leer. Wanneer Woord en Geest van elkaar worden losgemaakt, wordt het inderdaad droog en dor. Maar wanneer Woord en Geest elkaar kruisen is het geest en leven, pure bevinding van het Woord.

We zien thans in de westerse wereld een enorme teloorgang van de kerk in het algemeen en van het protestantisme in het bijzonder. In alle kerken zijn spanningen, dreigen scheuringen, staat Gods Woord onder kritiek, is het homohuwelijk ter discussie, enzovoort. Dit zijn ingrijpende en apocalyptische ontwikkelingen. We kunnen met een alternatieve theologie proberen te redden wat er te redden valt. Deze reddingspogingen onderschatten de huidige crisis. Misschien brengt de Heere Zijn kerk wel in een louteringsproces en blijft er een ”rest” over. We weten uit het verleden ook dat christenen een eenzame strijd streden. We denken aan Pascal, aan Kohlbrugge en aan Groen van Prinsterer. Hebben deze mensen zich aangepast aan de geest van hun tijd om meer te bereiken? Neen. En nog afgezien van de vraag of we vandaag met een evangelisch sausje meer mensen kunnen bereiken, het is eenvoudig niet naar Gods Woord. Woord en Geest leren ons dat er geen enkele weg uit ons naar God is. Wat uit het vlees geboren is, is vlees. Maar wat uit de Geest geboren is, is geest. Van deze God is alle verwachting.”