Ogenschijnlijk draait de roman maar om één ding: het jaarlijkse uitje van de Amsterdamse roeivereniging naar Kikkereiland, ter afsluiting van het roei­seizoen. Margot heeft al in juli te horen gekregen dat schoolgaan voor haar geen optie meer is. De ‘normale’ Amsterdamse scholen worden voor Joden verboden. Nu krijgt ze ook nog te horen dat de roeivereniging voor haar verboden terrein is.

Na een aanvankelijk vriendelijk begin, is de Duitse bezetter nadrukkelijk bezig de Joden uit het openbare leven te verbannen. Deze segregatie is nog maar de opmaat voor de daaropvolgende concentratie en deportatie, maar daarover gaat het in deze roman niet. Zelfs over het onderwerp waar haar zus Anne zo beroemd om is geworden: het onderduiken in het Achterhuis, wordt weinig verteld.

Nee, in de herfst van 1941 is Margot nog niet zomaar bereid om de werkelijkheid onder ogen te zien. Ook al heeft ze te horen gekregen niet meer welkom te zijn op de roeivereniging, toch vraagt ze of ze nog wel mag deelnemen aan het uitje naar Kikkereiland. Ze wil het bovendien graag zelf organiseren.

Ethische vragen

Dan komen de andere personen uit het boek om de hoek kijken: de leden van het bestuur van de vereniging. Moeten ze strikt de regels volgen of zeggen: Deze laatste wens willen we haar nog toestaan.

Overtuigend laat Zijlstra zien dat hierbij allerlei motieven aangaande loyaliteit, latent antisemitisme, angst en overlevingsdrang een rol speelden. En juist omdat het maar zo’n ‘kleine’ vraag is, wordt duidelijk dat elke Nederlander tijdens de oorlog vroeg of laat tegen dit soort ethische dilemma’s is aangelopen.

Niettemin besluit het bestuur na een langdurige vergadering, waarin zelfs Margot zelf wordt opgeroepen, om haar en de enige andere Joodse deelnemer toe te staan om mee te gaan met het uitje. Moeder Frank schraapt met allerlei voedselbonnen net voldoende ingrediënten bij elkaar om wat smakeloze pannenkoeken te kunnen bakken, en dan kan het feest beginnen.

Zware wolk

Maar wat een feest had moeten worden, kan niet onder de zware wolk vandaan komen die er boven hangt. Twee kinderen zijn niet komen opdagen (omdat de Joodse kinderen ook meegingen?), de Joodse kinderen worden zo snel mogelijk hun boot ingeloodst en moeten snel wegvaren (om maar te voorkomen dat ze worden betrapt), en een van de meisjes barst op zeker moment op Kikker­eiland in snikken uit en zegt tegen Margot: „Het is oorlog en wij doen alsof er niets aan de hand is.”

Dat is precies wat Margot wilde doen. Maar langzaamaan merkt ze dat het leven ”doorfluisterd” is van de oorlog. Zo wordt haar goede voornemen bij het Joodse Nieuwjaar („de werkelijkheid onder ogen zien”) stapje voor stapje dichterbij gebracht. Niet veel later duikt de familie Frank onder in het Achterhuis.

Het is knap dat Zijlstra Margot Frank zo uit de schaduw van haar zus heeft weten te halen. Verstandig dat ze ervoor gekozen heeft het Achterhuisverhaal niet nogmaals uit de doeken te doen, maar een volstrekt andere invalshoek te kiezen. Toch had Margot wat meer reliëf mogen krijgen. Gezien het feit dat van de 246 pagina’s er slechts 166 voor het roman­verhaal bestemd zijn én dat andere personen ook de nodige aandacht op­eisen, komt Margot er wat karig van af.

Hoop

Daar komt bij dat de uitweidingen over de andere personen soms qua zinsbouw onhelder zijn en soms lastig te duiden. Maar meestal is de functie wel helder: ieder van hen probeert op zijn of haar manier hoop voor de toekomst te houden. En dat is natuurlijk waar het in deze roman om draait.

De nogal expliciete beschrijving van de overspelige relatie tussen twee leden van het bestuur voegt niet veel zinnigs aan het verhaal toe. Het nawoord en de korte biografie van Margot Frank, waarvoor Zijlstra nogal wat onderzoek heeft gedaan, des te meer.

Boekgegevens

”Margot”, Sophie Zijlstra; uitg. Querido, Amsterdam, 2012; ISBN 978 90 2144 265 5; 246 blz.; € 14,99.