Sunday kwam ter wereld in een armoedige houten hut met twee vertrekken op een stuk boerenpachtgrond in de Amerikaanse staat Iowa. Zijn vader, die tijdens de Amerikaanse Burgeroorlog in het leger had gediend, overleed enkele weken na zijn geboorte. Door armoede gedwongen stond zijn moeder in 1872 Billy en zijn twee jaar oudere broer af aan het Civil War Soldiers’ Orphan Home in Glenwood.

Twee jaar later kwamen de broers in een soortgelijk weeshuis in Davenport terecht. Hier kregen zij een gedegen opvoeding en scholing. Billy bezocht een high school in Nevada en kreeg daar de smaak te pakken van de honkbalsport. Hij maakte zijn opleiding niet af, maar presteerde het wel om het lokale honkbalteam beroemd te maken. Zijn atletische vaardigheden waren groot en zijn wilskracht leek niet te temmen.

Zijn verdiensten waren navenant; toen hij 27 was had hij een inkomen waar een fabrieksdirecteur jaloers op kon zijn. In 1890 bereikte hij de top van zijn sportcarrière. In dat jaar koos hij echter voor een andere uitdaging, die zijn interesse voor de honkbalcompetitiewedstrijden overigens nooit heeft uitgedoofd.

Straatevangelist

Tijdens het honkbalseizoen in 1886 hoorde Billy met een aantal teamgenoten een straatevangelist in Chicago spreken. Diens boodschap raakte zijn hart. Hij werd ertoe opgeroepen om zijn leven aan Christus te geven en zich van zijn zonden te bekeren. Op een zondag gaf Sunday tijdens een evangelische bijeenkomst gehoor aan een ”altar call”, de roep om naar voren te komen en voor Jezus te kiezen. Deze arminiaanse evangelisatiemethode was vooral door de opwekkingsprediker Charles Finney (1792-1875) populair geworden, maar stuitte op grote bezwaren van hen die in het spoor van puriteinen als Jonathan Edwards de vrijekeustheologie afwezen.

De bekering van Sunday was niettemin radicaal; hij brak met zijn wereldse levenswijze, deed aan Bijbelstudie en woonde behalve de zondagse kerkdiensten ook gebedssamenkomsten bij. Hij kwam onder de invloed van de opwekkingsprediker J. Wilbur Chapman (1859-1918), die vooral door de evangelist Dwight Lyman Moody (1837-1899) was gevormd.

Inmiddels was Sunday getrouwd en samen met zijn vrouw besloot hij zich geheel te wijden aan het werk in Gods Koninkrijk. Dit betekende een enorme daling van zijn inkomen, want als evangelist in dienst van het YMCA, de toonaangevende christenjongerenorganisatie, verdiende hij veel minder dan als honkballer. Na enkele jaren werd hij rondreizend evangelist zonder salaris en volgde een periode van beproeving.

Op een zondag gingen Sunday en zijn vrouw Helen op de knieën om de Heere te smeken om Zijn leiding. Zes dagen later kwam er een telegram met de vraag of Sunday een serie evangelisatiebijeenkomsten in verschillende plaatsen wilde leiden. De twee zagen dit als een gebedsverhoring.

Kruistocht

Zijn eerste ”Crusade” (kruistocht) begon op 7 januari 1896 in Garner in Iowa. Hij sprak op veel samenkomsten, die meestal ’s avonds in het open veld werden gehouden. Om de grote menigten beschutting te bieden tijdens deze meetings maakten hij en zijn vele helpers eerst gebruik van grote tenten. Later kreeg hij stadsbesturen zo ver dat deze ”tabernacles” voor hem bouwden, houten ‘kerken’ met zaagsel op de vloer. Geen wonder dat Sundays rondreizen sindsdien met ”sawdust trails” (zaagselsporen) werden aangeduid.

Ondanks het feit dat Sunday geen theologische opleiding had, werd hij in 1903 als predikant van de Presbyteriaanse Kerk bevestigd. Hij bleef tot aan zijn dood aan deze kerk verbonden, hoewel hij meestal opereerde vanuit zijn eigen ‘parochie’. Met de opbrengsten van de collecten van de samenkomsten kon hij in zijn levensonderhoud voorzien; ze verschaften hem zelfs een vermogende positie. Het is bekend dat Sunday een groot deel van zijn inkomsten voor goede doelen bestemde. Critici vonden het echter onbehoorlijk dat hij toch grote sommen voor zichzelf reserveerde.

Boodschap

Sunday verkondigde de klassieke thema’s van zonde en genade. Hij leerde de verdorvenheid van de mens en de noodzaak van wedergeboorte en geloof door de werking van de Heilige Geest. De proclamatie van het kruis van Christus vormde het middelpunt van zijn prediking. Aan het einde van zijn toespraken riep hij onbekeerden ertoe op hun leven aan Christus over te geven. De noodzaak van een ”decision” (beslissing) was de klem die hij daarbij aanbracht en de nodiging om naar voren te komen ontbrak niet. Vele duizenden gaven gevolg aan deze ”altar call”.

De kritiek op Sundays methodes was soms niet mals. Vooral zijn sterk gesticulerende voordracht met gebruik van atletische bewegingen stootte critici af. De humor waarmee hij zijn toespraken doorspekte, maakte zijn Evangelieverkondiging wat goedkoop. Toch was de teneur van zijn boodschap ernstig en kon hij met grote bewogenheid de zonde aanwijzen. Zijn nodiging om tot Christus te komen was gunnend en liefdevol. Hoewel veel calvinisten hem een volbloed arminiaan noemden, kan toch niet worden ontkend dat zijn prediking vele levens veranderde.

Geen theoloog

Sunday wilde evenals Moody geen theoloog genoemd worden. Hij beoogde Bijbels te zijn en had een zekere aversie van dogmatische beschouwingen. Sommigen noemden hem een ketter. Anderen probeerden na te gaan of hij zich in zijn leven misdroeg. Zij konden echter geen schandalen ontdekken. Op zijn levenswandel rustte geen blaam en met zijn gezin probeerde hij iets te laten zien van de navolging van Christus. Sunday had verdriet toen zijn kinderen de wereld ingingen en gaf ook in zijn preken duidelijk aan dat allerlei vormen van werelds leven, zoals theaterbezoek en parendans, niet in overeenstemming waren met een leven van toewijding aan God.

Sunday was een conservatieve evangelicaal, een aanhanger van het fundamentalisme. De Bijbel was voor hem heilig en onfeilbaar. De opkomende liberale theologie die veel kerken in de Verenigde Staten vergiftigde, verfoeide hij. Hij streed niet voor de identiteit van de denominatie waarvan hij lid was, maar zocht de eenheid van alle ware christenen. Als zodanig stond hij boven de kerken.

Afstandelijk

Sundays populariteit was meer gebaseerd op zijn publieke optreden dan op zijn omgang met mensen. Hij was afstandelijk en kwam soms verlegen over. In de jaren na de Eerste Wereldoorlog nam zijn populariteit af. De opkomende ”American way of life” zorgde ervoor dat de belangstelling voor het klassieke christelijke geloof taande. Allerlei vormen van vermaak, vooral die van de bioscoop, trokken meer belangstelling dan de preken van Sunday. Het is de vraag of de door hem gekozen methodieken om de aandacht te trekken daar niet aan hebben meegewerkt. Aan de andere kant riep het benoemen van concrete zonden en het wijzen op de gevaren van dubbelhartigheid op ethisch vlak bij op welvaart gerichte Amerikanen weerstand op. Begrippen zoals genade, bekering, bloed en verzekering werden in de vorige eeuw bij een deel van de Amerikanen als achterhaald beschouwd. Een afgevlakte theologie waarvan de scherpe kantjes van de twee wegen waren afgevijld, gaf hun die het optimale uit het leven wilden halen en daarbij toch godsdienstig wilden zijn, meer handvatten dan de scherpe woorden van Sunday, al waren deze soms met humor doorspekt.

Drankmisbruik

Op ethische terrein bestreed Sunday vooral het drankmisbruik. De propaganda voor sociale gerechtigheid was niet alleen een slogan van liberale theologen, maar was nauw verbonden aan de traditie van de revivals die vanaf 1735 grote invloed hadden op het geestelijke leven in de Amerikaanse kerken. Sunday wilde in deze traditie staan, evenals zijn voorganger Moody en later de evanglist Billy Graham. Hij nam daarbij wel afstand van de calvinistische wortels van de Great Awakening (opwekking). Het arminianisme werd wel niet direct benoemd, maar vormde zeker de inhoud van het appel dat hij deed. Bij mannen als Nettleton en andere behoudende revivalprekers klonk zeker ook het appel, maar werd de reactie van de mens daarop in handen gelegd van de soevereine Geest van God. Dat was geen passieve houding, want juist in dit stadium werden de gebeden vuriger, omdat het bewustzijn dat God alleen de Bewerker is van het heil in zondaarsharten hen aanvuurde om tot God te smeken.

Held

Billy Sunday overleed op 6 november 1935 in de leeftijd van 72 jaar. In aanmerking genomen dat zijn populariteit de laatste vijftien jaar van zijn leven behoorlijk was afgenomen, heeft hij tijdens zijn bediening toch meer dan 100 miljoen mensen kunnen bereiken – en dat zonder geluidsinstallaties). Toen de baar in de immense Moodykerk in Chicago stond opgesteld, passeerden 15.000 tot 20.000 mensen de open kist. Voor hen was een grote held in Amerika gevallen, of beter gezegd, in vrede heengegaan.

Enkele uitspraken

Ik geloof dat de publieke moraal ermee is gediend dat de zonden bij de naam worden genoemd.

Uw reputatie is wat de mensen over u zeggen. Uw ware karakter is wat God en uw vrouw van u weten.

Te veel kerken zijn vandaag de dag niet meer dan vier muren en een dak.

Kerkgang maakt geen christen, evenals het gaan naar de garage een auto voortbrengt.

Ik ben geen auteur van het heilsplan, maar ik ben wel verantwoordelijk voor de manier waarop ik dat verkondig.

Als u vreemdeling bent van het gebedsleven bent u vreemdeling van de geestelijke kracht.