Voedsel en geloof
„Van je fouten moet je leren”, zo luidt een bekend gezegde. Dat zou dan zeker moeten als fouten tot een omvangrijke crisis leiden. Toch vinden we het vreselijk moeilijk om daadwerkelijk iets te leren van fouten. We hebben nu in korte tijd een aantal crises te verwerken gehad: de huizencrisis, de bankencrisis, de voedselcrisis en de financiële crisis in de eurozone. Uit de oplossingen die worden bedacht, bijvoorbeeld aan de regeringstafels in de belangrijke hoofdsteden, blijkt dat we weinig leren. Natuurlijk, er is aandacht voor de symptomen, maar de wortel van de crises wordt onvoldoende aangepakt.
Leren van fouten is niet alleen iets voor de overheid. Neem nou de voedselcrisis. We hebben er nu in korte tijd twee keer mee te maken. In 2008 liepen de voedselprijzen enorm op: ze stegen gemiddeld met 100 procent! In 2009 en 2010 was er even een adempauze. Maar eind vorig jaar was het opnieuw raak en piekten de prijzen nog erger.
De gevolgen liegen er niet om. Zo’n 100 miljoen extra mensen werden door de snelstijgende prijzen geconfronteerd met honger. En het schrijnende is dat het voor een groot aantal mensen niet eens veel uitmaakte: zij hebben elke dag voedselcrisis. Voor 850 miljoen mensen is het tekort aan voedsel chronisch. Elke dag overlijden er ongeveer 20.000 mensen aan een tekort aan voedsel.
Onze nieuwe regering vindt het echter tijd om „meer aan onszelf te denken” en schrapt 1 miljard euro aan ontwikkelingshulp. Gelukkig zijn er veel RD-lezers die anders denken en handelen en pal blijven staan als het bijvoorbeeld gaat om financiële adoptie. Hun sponsorkind mag van hen juist nu geen kind van de rekening worden.
Ik denk dat deze voedselcrises ons veel bewuster moet doen nadenken over voedsel. We zijn in toenemende mate en vaak onbewust de weg kwijtgeraakt met betrekking tot ons voedsel. Zijn bidden en danken aan tafel vaak niet meer dan een ritueel?
Ashok Gulati, een Indiase econoom en nu een sleutelfiguur in het Indiase voedselprijsbeleid, zei me eens: „Roel, ik begrijp niet waarom jullie altijd zo veel eten. Dat is toch helemaal niet nodig?” Hij was vegetariër, zoals veel hindoeïstische Indiërs dat zijn. Het hindoeïsme deed hem niet veel, maar op de bijbehorende leefwijze en zijn voedsel was hij precies. Dat hoorde bij zijn identiteit.
Die bewuste omgang met voedsel door hindoes, moslims en joden mag ons als christenen wel te denken geven. Waarom heeft God de mens eigenlijk geschapen als iemand die voedsel nodig heeft? Wie in zijn Bijbel gaat zoeken, ontdekt dan verrassende dingen.
Allereerst wijst het erop dat we behoeftige mensen zijn. We staan niet op onszelf, kunnen dat ook helemaal niet, maar zijn aangewezen op voedsel. We zijn niet autonoom, maar door en door afhankelijk.
De tweede les is dat het voedsel ons verbindt met de aarde. Melk komt niet allereerst uit de fabriek, maar uit de uier van koe Berta 11, en zij heeft het gemaakt uit het frisse groene gras dat ze een paar uur eerder lag te herkauwen. Zonder alles wat groeit en bloeit geen eten op tafel! Overigens verbindt het ons ook met de hemel, want zonder zonlicht is er geen fotosynthese en dus ook geen biomassa. Ja, het is God Zelf die in ons voedsel Zijn niet-aflatende zorg laat zien.
Er is meer. De Bijbel laat ook zien dat voedsel en het gebruik van voedsel ertoe doen in het leven voor Gods aangezicht. Denk aan de spijswetten met de voorschriften over reine en onreine dieren. Er mocht alleen geheiligd voedsel worden gegeten. De Israëliër die een restaurant binnenstapt, begint zich direct af te vragen of het eten daar wel koosjer is. Via het voedsel en voedselgebruiken wil God ons laten nadenken over een geheiligd leven waarin keuzes worden gemaakt, tot in de gewoonste dingen toe, om in elke situatie voor Hem te leven.
Een ander aspect dat je ontdekt is dat het gebruik van voedsel ons wijst op de noodzaak van het offer. Ons leven is onmogelijk zonder de dood van andere organismen. Planten worden weggemaaid, dieren worden geslacht: ze worden opgeofferd. Dat is de wet van de overgave in de schepping. Voedselgebruik bepaalt ons daarmee niet alleen bij het leven, maar ook bij de sterfelijkheid ervan.
Er zijn nog twee verbindingen waarin voedsel een rol speelt. Allereerst is dat de verbinding met elkaar. Het samen nuttigen van de maaltijd is een sleutelmoment in de onderlinge ontmoeting. Het is niet voor niets dat de oosterse gastvrijheid in het bijzonder blijkt in het uitnodigen van iemand voor de maaltijd. Ook het delen met elkaar zodat niemand honger hoeft te lijden hoort er Bijbels gezien helemaal bij.
De belangrijkste verbinding is die met de Heere Zelf, de erkenning van Hem als Schepper en Onderhouder van het leven. Heeft Jezus Zichzelf niet het ware Brood uit de hemel genoemd? En wie denkt hier uiteindelijk ook niet aan dat heel intieme moment waarin Jezus het avondmaal instelde en het voedsel, het gebroken brood, symbool maakte voor Zijn verbroken lichaam?
In onze economie is voedselproductie tot agribusiness en voedingsindustrie verworden. In fabrieken wordt voedsel tot op het bot gemanipuleerd, met E-nummers en supplementen. In de supermarkt wordt het vervolgens de winkelwagen in gesmeten. De consument heeft immers haast. Hij is al laat thuis en binnen een uur moet ook het eten nog op tafel staan.
Voedsel is voor een christen nooit gewoon! Goed om over na te denken en eetgewoonte, geefgedrag, consumptiepatroon en tafelgebed opnieuw onder de loep te nemen. Het kan nog net voordat het dankdag is!
De auteur is universitair docent aan Wageningen Universiteit. Reageren? goedbekeken@refdag.nl
