Deputaten prof. dr. M. te Velde en mr. P. T. Pel kunnen tevreden zijn. Het werk van het deputaatschap herziening kerkorde, waarvan ze deel uitmaakten, zit er voor een groot deel op. Nu de tekst in eerste lezing gereed is, kan de generale synode van 2014 in Ede deze vaststellen. „De hoofdlijnen van ons kerkrecht staan hiermee vast”, concludeert prof. Te Velde.

Het was in 2002 dat op de generale synode van de GKV tot herziening van de kerkorde besloten werd. De huidige orde, vastgesteld in 1978, was op onderdelen gedateerd. Pel: „Uitgangspunt was dat de nieuwe kerkorde moest blijven staan als een gereformeerde kerkorde in de lijn van de Dordtse Kerkorde (DKO) uit de 17e eeuw.” Prof. Te Velde: „De Kerkorde 1978 is grondig herzien en de artikelen zijn vertaald naar de actuele situatie. De basiscomponenten van een gereformeerde kerkorde zitten er in. Zaken als ecclesiologie, de ambten, het leven van de gemeente, de tucht, artikelen over de besluitvorming en rechtsmiddelen hebben een plaats gekregen.”

Nadat de aanvankelijke plannen voor een nieuwe kerkorde niet van de grond kwamen, volgde in 2008 een doorstart. Het speciaal voor het doel ingestelde deputaatschap herziening kerkorde ging aan de slag met een oriëntatie. De deputaten vergeleken de bestaande GKV-kerkorde met onder meer het akkoord van kerkelijk samenleven van de Nederlands Gereformeerde Kerken (NGK), de vernieuwde versie van de kerkorde van de Christelijke Gereformeerde Kerken (CGK), de kerkorde van de Protestantse Kerk in Nederland (PKN), die van de voormalige Gereformeerde Kerken in Nederland en ook de kerkorde van de Christian Reformed Churches.

Doel van die studie was een beargumenteerde keuze voor de uitgangspunten in de nieuwe kerkorde en het trekken van lessen uit andere kerkelijke regelingen, zegt prof. Te Velde. „We kozen uiteindelijk voor een tweeslag: de grote lijnen worden in de kerkorde bepaald, de details in generale regelingen. Wat we het komende jaar doen, is bestaande regelingen daarin onderbrengen en bijwerken. Daardoor ontstaat één geheel.”

Het meeste werk gaat naar verwachting nu zitten in de generale regeling predikantszaken, verwacht Pel. „Zaken als de regeling van de rechtspositie, levensonderhoud, emeritering en ook de gang van zaken rond de kerkelijke tucht over ambtsdragers moeten nog nader worden uitgewerkt. Dat vereist precisie.” Prof. Te Velde: „Het doel is duidelijkheid te scheppen, recht moet kenbaar, vindbaar en toegankelijk zijn.” Pel: „Dat is ook van belang als je te maken krijgt met de wereldlijke rechter. Die kijkt ook nadrukkelijk hoe de kerk haar regelgeving formuleert.”

Basis

De eerste drie hoofdstukken vormen de basis van de kerkorde, schetst prof. Te Velde. „Hoofdstuk A bevat funderende artikelen over de eenheid van belijden, de heerschappij van Christus en het statuut van de kerk. In hoofdstuk B worden de ambten in hun eigenheid geaccentueerd. Daarbij is gelet op de verantwoording naar buiten toe. De kerk heeft een taak, zowel intern als richting de wereld.”

De deputaten hebben gezocht naar een goede balans tussen het voorschrijven van zaken en het volgen van ontwikkelingen in de gemeenten, aldus prof. Te Velde. „Een voorbeeld is de streep die wij zetten onder het huisbezoek door ouderlingen. Dat vinden we van groot belang, zij moeten weten hoe het geestelijk leven van mensen vorm krijgt en daarin betrokken zijn. Niet om te heersen, maar om te dienen.” Een artikel over eventuele vrouwelijke diakenen is op de synode niet aan de orde geweest. Het staat nog ”gereserveerd”, in afwachting van verdere kerkelijke bezinning.

Pel: „Ouderlingen hebben vooral de taak om de gemeente geestelijk te leiden. Dat betekent niet dat ze het beheer van alles in de gemeente naar zich toe trekken. Veel kerkenraden delegeren ook nu al de nodige beheerstaken naar commissies.”

Ook de taak van diakenen is gepreciseerd. Prof. Te Velde: „Zij hebben een specifieke taak, gericht op het doen van barmhartigheid en gerechtigheid in kerk en wereld. Daarom horen ze niet tot de kerkenraad.” Pel: „Als je dat niet duidelijk opschrijft, bestaat het risico dat diakenen te veel worden meegetrokken in taken die eigenlijk bij een ouderling liggen.”

Hoofdstuk C, waarin het leven van de gemeente wordt behandeld, wijkt qua opzet af van de DKO, aldus prof. Te Velde. „We hebben gemeend dat anders te moeten doen. De wijze waarop dit onderwerp in de DKO is geformuleerd, is niet het sterkste onderdeel van die kerkorde. Daarom beginnen we in hoofdstuk A met de binding aan de confessie. Hoofdstuk C behandelt stuk voor stuk de uitwerking van deze grondslag, bijvoorbeeld in artikelen over de gemeente, de kerkdiensten en de sacramenten.”

Een gevoelig punt tijdens de behandeling op de generale synode van de werkorde 3, de derde conceptversie van de kerkorde, vormde de tekst over de tweede kerkdienst op zondag. De kerkorde stelt dat de gemeente „als regel” op de rustdag twee keer samenkomt. Een compromis, maar niet vaag, aldus prof. Te Velde. „De kerk spreekt zich duidelijk uit over wat de regel is. Maar we moeten nuchter zijn: een strakkere formulering had ertoe geleid dat een deel van de kerken zo’n strikte binding bij voorbaat afwijst. Er zijn nu ook enkele gemeenten die in plaats van een tweede kerkdienst, huiskringen organiseren waarbij gemeenteleden ’s avonds in groepjes samenkomen.”

Diversiteit

Op dergelijke onderdelen ruimte geven aan de gemeenten is nieuw binnen de kerkorde van de GKV, illustreert prof. Te Velde. „De homogeniteit die onze gemeenten kenmerkte in de jaren 70 en 80 van de vorige eeuw, heeft plaatsgemaakt voor meer diversiteit. Hoe je daar ook over denkt: het is een illusie om te denken dat je dergelijke zaken zonder meer kunt sturen met een kerkorde. Het blijft zoeken naar evenwicht tussen de praktijk en de theorie.”

Tijdens de totstandkoming van de werkordes hebben deputaten uit het hele land reacties ontvangen, zegt Pel. „Voor het luisteren daarnaar is veel tijd ingeruimd. Draagvlak in de kerkenraden is belangrijk als je met zo’n grote klus bezig bent. Zo was ons eerdere voorstel de particuliere synodes helemaal af te schaffen. Na beraad, ook op de synode, is dit uitgekomen op een particuliere synode nieuwe stijl met een beperkte functie. Daartegenover is de classis een grotere rol toebedacht.”

Meer dan in het verleden geeft de kerkorde aandacht aan het verduidelijken van de positie van de kerk in de samenleving, schetsen de deputaten. Prof. Te Velde: „Dat zie je niet alleen in artikelen over de rol van de kerk en de ambten, maar ook waar het gaat over de positie van het christelijke huwelijk. Wij zijn nadrukkelijk ingegaan op de Bijbelse positie van het huwelijk tussen man en vrouw.” Pel: „Kerkenraden geven we mee: als het gaat over het huwelijk is een goede voorbereiding van belang. Bijvoorbeeld wanneer een kerkenraad te maken krijgt met samenwonende stellen, is het van belang om eerst te kijken of de kerkenraad ook zelf voldoende onderwijs heeft gegeven over het huwelijk.”

Terugkijkend op het proces van de totstandkoming van de kerkorde, zijn beide deputaten tevreden. Prof. Te Velde: „Het is een document vol vuistregels die dichter bij de werkelijkheid komen.” Pel: „De rechtsgang is ook beter geregeld. Het was verrijkend om daar grondig naar te kijken.” Prof. Te Velde: „Uiteindelijk gaat het erom dat we als kerk recht doen in de praktijk, in de geest van Christus. Het echte recht zit niet in een kerkorde, maar in die handelwijze.”

bit.ly/kerkordeGKV voor de tekst van de kerkorde.