Het idee lag voor de hand: ouders die weer te laat kwamen, een boete laten betalen. Het kostte immers geld om die leiders langer te laten blijven?

Wat denkt u dat er met het aantal te laat komende ouders gebeurde? Dat nam niet af, maar toe. Kennelijk voelden mensen zich meer verplicht om op tijd te komen toen het een morele verplichting was: je kunt het gewoon niet maken om je kind te laat van de opvang te halen.

Maar toen het probleem in termen van geld werd uitgedrukt, was er een markt geschapen en hoefde je je kennelijk niet zo beroerd te voelen als je laat was. De boete werd gezien als een toeslag voor extra service.

De financiële prikkel werkte dus precies verkeerd. Dat moest anders. De boetes werden weer afgeschaft en men ging terug naar het oude systeem. Maar het aantal ouders dat te laat kwam, ging niet terug naar het oude niveau. Dat bleef ongeveer op het hoge niveau dat in het boetetijdperk werd bereikt.

Filosoof Michael Sandel gebruikt dit voorbeeld om aan te tonen dat er wat gebeurt als je een deel van de werkelijkheid met de logica van de markt benadert. Waar de markt zijn intrede doet, lopen aandacht en zorg voor elkaar terug. Het wordt er vaak niet eerlijker van, want rijke ouders kunnen het zich gemakkelijker veroorloven om te laat te zijn dan minder rijke.

Bovendien heeft het een corrumperend effect: bepaalde dingen veranderen van karakter en verliezen hun glans als er een prijs aan hangt.

Als je toelating tot een prestigieuze universiteit kunt kopen, schaadt dat het instituut universiteit. Als je politieke invloed kunt kopen, schaadt dat het aanzien van de politiek. Als je mensen gaat betalen voor wat voorheen vrijwilligerswerk was, maak je waarschijnlijk wat moois kapot. Als de hele samen­leving markt wordt, nemen tegenstellingen en teleurstellingen toe.

De oplossing? Misschien begint het bij het inzicht dat niet alles te koop moet zijn, en dat wat je kunt geven en krijgen een heel eigen waarde heeft. Als de crisis ons bij dat inzicht brengt, is het winst.

Echte winst.