„Heel mooi is dit”, zegt José Streppel maandagmiddag in 
het winkeltje van buitencentrum Oostvaardersplassen in Lelystad. Ze heeft een stang, de helft van een gewei, op de kop getikt. „Er zit een certificaat van echtheid bij.” Of de vrouw uit Heerenveen spulletjes aan het hertengewei gaat hangen, betwijfelt ze. „Dan is het mooie van het natuurlijke eraf. Ik hang liever spullen aan een kitsch ding.” Ze komt uit een gezin van natuurliefhebbers. „Mijn vader en broer stopten met hun gesprekken als ze een 
roodborstje door de tuin zagen vliegen.”

Voor de kassa in het buitencentrum verdringen kopers van geweien zich. Een prominent artikel in de Volkskrant over de verkoop van honderden geweien in Lelystad heeft liefhebbers van heinde en ver gelokt.

Vijftien euro voor een stang, maar exemplaren voor een fors hoger bedrag zijn ook te krijgen. Een echtpaar uit Elspeet gaat met een stang huiswaarts. Ze betalen er graag 16 euro voor. „Het is voor de sier op de borreltafel.”

Staatsbosbeheer in de Oostvaardersplassen heeft vorige week honderden afgevallen geweien geanalyseerd, vertelt boswachter Hans Breeveld in het buitencentrum, waar een opgezette zeearend de aandacht trekt. Het centrum biedt uitzicht op de Keersluisplas, een water dat deel uitmaakt van de Oostvaardersplassen.

In het natuurgebied vertoeven 3300 edelherten. „In februari, maart vallen de geweien af. We hebben de afgelopen tijd zo’n 600 stangen gevonden. Een deel van de stangen vinden we niet, die verdwijnen in het moeras.”

Informatie over de geweien biedt inzicht in de welstand van de edelherten, legt Breeveld uit. Begin jaren negentig, toen er nog geen honderd edelherten rondliepen, „woog een geweistang zo’n 9 kilo, nu is tot ongeveer 2,5 tot 3 kilo. Het kan zijn dat er minder mineralen zijn.”

Breeveld zelf heeft talloze machtige hertengeweien gezien. Indrukwekkend vindt hij een gewei waarbij beide stangen aan elkaar zijn gegroeid, een zeldzaam fenomeen. Wilde verhalen over geweien helpt de boswachter graag de wereld uit. „Het verhaal dat ieder zijtakje een extra levensjaar voor een hert betekent, is niet waar. Na het elfde jaar wordt het gewei kleiner.”

Waarom schaffen mensen een hertengewei aan? „Het heeft iets mystieks”, zegt Breeveld. „Je hebt een stuk van een echt wild beest in handen. Een hert heeft een jaar later weliswaar weer een gewei, maar dat is toch niet precies hetzelfde als het vorige.” Een gewei is geschikt voor talloze doeleinden, weet de boswachter. „Mensen maken er knopen van, tafelpoten, een kapstok, een kurkentrekker.”

Doorgaans trekt het buitencentrum in Lelystad in de herfst de meeste geweikopers. „Dan is het bronsttijd en komen mensen burlende herten bekijken.”

De achterbank van de Citroën van Heleen Sandbrink uit Ede ligt vol met hertengeweien. Ze heeft voor vier grote stangen en één klein exemplaar 165 euro neergeteld. „Ik ga er een kroonluchter van maken.”

Maar de geweien dienen nog een doel. Sandbrink, die lesgeeft aan moeilijk opvoedbare kinderen, gebruikt de exemplaren in de klas. „In september is het bronsttijd. Dan wil ik het over herten hebben. Veel kinderen beseffen niet dat in de omgeving herten rondlopen. Ik laat kinderen geweien voelen. Dat vinden ze heel fijn. Ze verbazen zich erover dat herten 24 uur per dag met een kilo’s zwaar gewei rondlopen. Door het bos, door de struiken.”