Ik vond het nogal ontluisterend. De blik van de man moest vertroebeld zijn door het gespuis met wie hij zo veelvuldig in aanraking was gekomen. Toch komen de woorden van Toorenaar zo af en toe weer bovendrijven. Deze week bijvoorbeeld. De BBC zond donderdagavond een documentaire uit met als titel ”The men that made us fat” (De mensen die ons dik maakten) en de Britse kwaliteitskrant The Guardian had er dinsdag een uitgebreide voorpublicatie aan gewijd. Het gaat vooral over de factor ”kapitaal”.

Het verhaal begint in 1971. De toenmalige president van de VS, Richard Nixon, zag aankomen dat zijn herverkiezing een dubbeltje op zijn kant zou worden. De kiezers waren kwaad op hem, niet alleen vanwege het catastrofale verloop van de Vietnamoorlog maar ook om de stijgende voedselprijzen. Hij stelde een man aan, ene Butz, die iets moest verzinnen op de dure boodschappen. En dat lukte hem zowaar. Het toverwoord luidde: mais. Dat moest op grote schaal worden verbouwd. Daarmee kon zowel het vee als de bevolking worden gevoed. Mais maakte het mogelijk goedkoper voedsel te leveren aan Amerikaanse supermarkten, want met het graan kan van alles en nog wat worden bereid. Butz hervormde de vrije markt zodat gehaaide zakenmensen hun slag konden slaan. Binnen de kortste keren was er zelfs te veel mais.

Butz vloog naar Japan voor nieuwe toepassingen en vond die. Uit mais kon via een ingewikkeld proces fructoseglucosestroop worden gebrouwen. Het is een zeer zoet, stroperig goedje dat veel goedkoper is dan suiker. HFCS, heet het officieel. Het werd voortaan overal ingepompt: van pizza’s tot salades tot vlees. En natuurlijk in frisdranken. Gezondheidsrisico’s waren er volgens voedingsdeskundigen niet en van een naderende obesitasgolf had niemand gehoord. Wel zuchtte de westerse wereld in toenemende mate onder hart- en vaatziekten. Wetenschappers braken zich het hoofd over wat toch de oorzaak mocht zijn. De een zei vet, de ander suiker. Maar de suikermensen werden weggezet door een enorme lobby van de voedingsindustrie. Nu weten we dat ze het gelijk aan hun kant hadden. Niet vet is het probleem maar suiker en dan met name fructose (zie daarover elders in deze krant het artikel van W. van Hengel). Bovendien weten we nu ook dat het spul verslavend is. Het is alleen te laat. Er is wereldwijd een obesitasvloed op komst die nog het meeste lijkt op een tsunami. De slachtoffers lopen allemaal een hoog risico op hart- en vaatziekten maar ook op andere chronische ziekten zoals diabetes en niet te vergeten op kanker.

De grote vraag is nu, en daar ging het de BBC om, of de voedingsindustrie al die jaren wist waarmee zij bezig was. Ja, luidde het voorzichtige antwoord. Er is ons waarschijnlijk een kunstje geflikt dat vergelijkbaar is met dat van de tabaksindustrie. Die wist al heel lang dat roken dodelijk is, maar stopte niettemin extra verslavende troep in de tabak om de clientèle zo lang mogelijk aan zich te binden. Het griezelige daarbij is dat de voedsellobby lange armen heeft. Zo heeft de Amerikaanse minister van Volksgezondheid, Andrew Lansley, tot 2009 gewerkt voor een marketingbureau met klanten als Pizza Hut, Mars en PepsiCo. Wat denkt u, zou hij enige aandrang hebben om de maisstroop op de zwarte lijst te plaatsen? Zijn voorganger probeerde frisdrank extra te belasten maar na een intensieve lobby verdween dat voorstel in de prullenbak. De frisdrankindustrie betaalde een nieuwe afdeling in Philadelphia Children’s Hospital en kon weer verder. Volgens dagblad The Guardian zijn de belangen gewoon te groot. De voedingsindustrie biedt honderdduizenden banen en miljarden aan inkomsten.

Dat soort verhalen ruikt een beetje naar complotdenken en daar ben ik buitengewoon allergisch voor, maar in dit geval laat ik mijn scepsis varen. Neem nu ons Voedingscentrum, een instituut dat onafhankelijk heet te zijn. Ik vroeg me pas af wat het deed met de waarschuwing van de Amerikaanse wetenschapper Robert Lustig in het gezaghebbende blad Nature dat fructose net zo gevaarlijk is als alcohol en tabak. Het centrum liet weten dat Lustig slechts een Amerikaanse kinderarts is en dat hij vooral waarschuwde tegen fructoseglucosestroop en dat gebruiken we hier niet. Moet je nagaan. Lustig is een obesitasdeskundige met wereldfaam en behalve in frisdrank zit die stroop ook in ons land in bijna alles. Het heet hier alleen glucosefructosestroop en dat is minder schadelijk dan de Amerikaanse variant. Zo’n instituut moet waken over onze belangen maar in werkelijkheid probeert het om duistere redenen slecht nieuws te minimaliseren. Met Toorenaar in gedachten zag ik ergens dollartekens voorbij flitsen.