In de Noorse hoofdstad werd donderdag de tweede conferentie geopend van RefoRC, de academische afdeling van Refo500. Dit internationale platform bereidt de herdenking van 500 jaar Reformatie in 2017 voor.

Ruim honderd wetenschappers
uit minstens twaalf landen, voor-
al historici en kerkhistorici, zijn
in Oslo bijeen om van elkaars onderzoek te horen en partnerschappen te sluiten voor nieuwe projecten. „Kennelijk beantwoordt
het concept van RefoRC aan een behoefte”, zegt Karla Apperloo, projectleider van Refo500. „Er zijn nu nog meer deelnemers dan vorig jaar in Zürich.”

Thema dit jaar is de voorbereiding op de dood en het gedenken van de doden. Prof. dr. Tarald Rasmussen, hoogleraar kerkgeschiedenis in Oslo, legde in zijn openingswoord een verband tussen de beroemdste kunstenaar van Noorwegen, Edvard Munch, en dit thema. In het werk van Munch, vooral bekend van zijn –vorige week voor een recordbedrag van ruim 91 miljoen euro verkochte– schilderij ”De Schreeuw" , speelt de dreigende dood een cruciale rol.

Prof. Leppin uit Tübingen belichtte de omgang met de dood van de late middeleeuwen tot lutherse begrafenispreken. Eerdere generaties onderzoekers hebben de breuk tussen de middeleeuwen en de Reformatie benadrukt, wat een reactie opriep die juist de continuïteit tussen middeleeuwen en Reformatie onderstreepte. De waarheid ligt volgens Leppin ergens in het midden: enerzijds is er sprake van continuïteit, anderzijds van discontinuïteit. Dat heeft te maken met spanningen die in de middeleeuwse samenleving al aanwezig waren, met name de spanning tussen veruiterlijking van de vroomheid en een neiging tot verinnerlijking. Ter illustratie wees de hoogleraar enerzijds op een middeleeuws boek over de voorbereiding op de dood, waarin allerlei rituele en uiterlijke vormen van aflaten een rol spelen waardoor men minder lang in het vagevuur zou moeten doorbrengen. Daarnaast stelde Leppin een werk van Jean Gerson, die juist het innerlijke benadrukt: eigenlijk moeten de gelovigen door het verdragen van tegenspoed en lijden 
nu al het vagevuur ondergaan.

Luthers 95 stellingen betekenden in de ogen van rooms-katholieken een directe aanval op de solidariteit tussen levenden en doden. Ieder is volgens Luther immers persoonlijk verantwoordelijk, en kan zich niet beroepen op de goede werken van gestorvenen. In zijn traktaat ”Over de voorbereiding op het sterven" sluit Luther aan bij motieven uit de mystieke traditie. Het gaat niet om het gebruik van de sacramenten alleen, maar om de innerlijke voorbereiding of het sterven, zonder aflaten, met persoonlijke verantwoordelijkheid, en een evangelische concentratie op Jezus Christus.

Leppin belichtte ook de vier begrafenispreken over de dood van Luther. Deze belichtten Luthers dood niet alleen om hun leermeester te vrijwaren van aanvallen, omdat een slechte dood indertijd gezien werd als teken van een slecht leven. De bedoeling was vooral om een voorbeeld te geven van hoe een vroom lutheraan moest sterven.

Waar de vorige RefoRC-conferentie in het hartland van de Zwitserse reformatie, Zürich, plaatsvond, is nu gekozen voor Oslo in het lutherse Noorwegen. Ook rooms-katholieken zijn nadrukkelijk betrokken. Kennelijk wordt de interconfessionele ontmoeting gemakkelijker omdat de meeste thema’s historisch van aard zijn, waarbij het normatieve aspect niet voorop staat of zelfs afwezig is. Bovendien zijn veel deelnemers geen theologen, maar historici.