Op de kop af 6000 calorieën stonden er op het menu van studenten van de Zweedse hoogleraar Fredrik Nyström. Twee en een half keer zo veel als nodig is om op gewicht te blijven. Kregen ze die niet binnen, dan volgde voor het slapengaan een flinke milkshake als toetje.

De studenten waren proefpersoon in een onderzoek naar vetzucht (obesitas). Ze kwamen inderdaad wat kilo’s aan, de een meer dan de ander, maar tot zijn verbazing kon Nyström zijn pupillen niet vetmesten.

Eind vorig jaar verschenen er twee boeken van auteurs die zich vastbeten in de taaie kost die eten en afvallen –ondanks jarenlang onderzoek– nog steeds is. „Wat de weegschaal niet vertelt” is een persoonlijk relaas van wetenschapsjournalist Bart Braun, die zijn eigen strijd tegen de kilo’s heeft gebruikt om feiten van fabels te scheiden.

Braun schrijft veel zinnige dingen, maar doet dat in een soort jolige stijl –soms ronduit grof– die afbreuk doet aan het maandenlange nauwgezette speurwerk dat hij ongetwijfeld heeft uitgevoerd. De tweede publicatie, ”Is dik in orde?” van de Vlaamse epidemioloog Patrick Mullie, heeft dan weer meer de stijl van een leerboek.

In grote lijnen komen hun verworven inzichten overeen, al er is ook verschil. Mullie spreekt mensen aan op hun wilskracht, een term die Braun niet in de mond durft te nemen. Hij weet als geen ander hoe het is om de onsjes eraf te schaven en vervolgens de kilo’s er weer aan te zien vliegen. Het is bijna overbodig te zeggen dat Mullie een wat minder mollig postuur heeft dan Braun.

De samenvatting luidt: wie weinig eet, valt af. Maar dat is niet het hele verhaal. Beide auteurs geven wat tips, maar zeggen vooral waar de pijn zit.

”Wat de weegschaal niet vertelt”, door Bart Braun; uitg. Nieuw Amsterdam, Amsterdam, 2011; ISBN 978 90 468 1020 0; 239 blz.; € 19,95.
”Is dik in orde?”, door Patrick Mullie; uitg. Lannoo, Tielt (België), 2011; ISBN 978 90 209 9854 2; 144 blz.;
€ 19,99.

Leer koken

Koop een kookboek, raadt Braun zijn lezers aan. Kun je eenmaal koken, dan is het gemakkelijker om gezonde dingen te eten. Als het maar geen dieetkookboek is, waarschuwt de ervarings­deskundige. „Jezelf streng dingen ontzeggen, helpt maar matig. Probeer eten te maken met meer smaak, in plaats van meer suiker en vet.” Braun breekt een lans voor topkok Jamie Oliver, die niet alleen goed kan koken, maar het ook als zijn missie ziet om mensen kennis over eten en koken bij te brengen. Wie zelf zijn eten klaarmaakt, loopt minder kans om obesitas te ontwikkelen, meent de Britse kookexpert.

Kant-en-klaar

De samenstelling van de warme maaltijd heeft grote gevolgen voor het gewicht, meent Mullie. „De intrede van de vrouw op de werkvloer heeft ingrijpende gevolgen gehad voor onze eetgewoonten. Aardappelen en groenten omzetten in gerechten is vrij omslachtig, zeker als je uren in de file staat.” Gevolg is dat mensen vaker grijpen naar kant-en-klaarmaaltijden, maar die bevatten meer vet, meer calorieën en meer zout. In gebroken gezinnen is het effect nog sterker, stelt Mullie. Ouders lopen dan het risico kinderen te paaien met patat of uit gemakzucht de frietpan aan te zetten.

Ga niet lijnen

Braun spreekt niet van lijnen, maar over „de dikmakende factoren in je leven aanpakken.” Doe je dat niet, dan ben je na een periode van streng lijnen weer gauw geneigd in het oude patroon terug te vallen. Dat komt dubbel zo hard aan, want het lichaam staat nog in de spaarstand. Heb niet te hoge verwachtingen, adviseert ook Mullie. Val eerst eens 10 procent af en probeer op dat niveau te blijven. Dat is misschien niet het ideale gewicht, maar levert veel gezondheidswinst op.

Bewegen voor gezondheid

Bewegen helpt weinig. Tenminste, dat is de mening van Braun. „Dan heb ik het specifiek over gewichtsverlies. Voor de gezondheid als geheel is het wel ontzettend belangrijk.” Mullie ziet sporten juist als een welkome aanvulling op een dieet. Een uur wandelen loopt de calorieën eraf van een stuk gebak of vier glazen wijn, rekent hij voor. Dat is nu juist waar je na zo’n inspanning trek in hebt en gemakkelijk voor valt, sombert Braun.

Frisdrank taboe

Wat moet je doen en wat moet je laten? Braun is er nog niet uit. Maar over één ding is hij heel stellig: „Als u iets aan uw lijn wilt doen, één ding: drink water in plaats van frisdrank.” Frisdrank –ook vruchtensap– zit stampvol suikers en levert dus veel calorieën, maar leidt niet tot verzadiging. Het gevolg is dat het lichaam geen enkel signaal afgeeft dat het genoeg is. Vooral klanten van supermarkten in het goedkope segment moeten zich dat goed realiseren. Zij worden immers bij binnenkomst vaak begroet door meters frisdrank, in plaats van een uitgebreide groente- en fruit­afdeling.

Ongezond is lekker

Mensen zijn dol op vet, zoet en zout. Om het met Braun te zeggen: we zijn heel tevreden met ons westers eetpatroon. Het probleem is alleen dat je er dik van wordt. Daar komt bij dat gezonde voeding duurder is dan ongezonde, en dat snacks en frisdrank overal beschikbaar zijn. Braun stoort zich daar vooral aan sinds hij lijnt, Mullie maakt zich er al jaren kwaad om. Hij is voorstander van een vettaks, die ongezond voedsel duurder en groente en fruit juist goedkoper maakt.