Dat heeft het Russische openbaar ministerie vrijdag bekendgemaakt. Nu er zeven gerechtelijke onderzoeken tegen ’s lands grootste oliemaatschappij lopen, rijst in Rusland de vraag of er sprake is van een doelbewuste campagne tegen het bedrijf en hoe groot de schade zal zijn voor de Russische economie.

De problemen voor Joekos ontstonden begin deze maand. Op 2 juli werd een grootaandeelhouder van het bedrijf, Platon Lebedev, in het ziekenhuis gearresteerd op verdenking van het oplichten van de staat bij de privatisering van een kunstmestfabriek in 1994. In verband met de zaak doorzocht de politie vorige week twee dagen lang de archieven van Joekos. Vervolgens werden oude belastingaangiftes van het bedrijf opgevraagd om mogelijke belastingfraude te kunnen bewijzen. Vrijdag kwam de grootste klap voor het bedrijf toen het openbaar ministerie verklaarde ook onderzoeken te openen naar moorden of pogingen daartoe die in verband zijn gebracht met Joekos.

De onderzoeken betreffen onder andere de in 1998 gepleegde moord op de burgemeester van de Siberische stad Neftejoegansk, waar de meeste olievelden van Joekos liggen, en een poging tot moord op zijn lijfwacht. Daarnaast worden de moorden op twee zakenlui, onder wie een directeur van een kleiner oliebedrijf, onderzocht.

Het openbaar ministerie zei ook dat er een reeks onderzoeken is gestart naar de chef van de veiligheidsdienst van Joekos, Aleksej Pitsjoegin. Hij wordt ervan verdacht opdracht te hebben gegeven tot de moord op een echtpaar in Moskou en een poging tot moord op een medewerker van het Moskouse stadsbestuur en de directeur van een Oostenrijks bedrijf in 1998. Alle moorden en pogingen daartoe waren volgens het Russische OM het gevolg van „conflicten over eigendom tussen de bedrijven en instanties van de slachtoffers en het olieconcern Joekos.”

Lang leek alles een sprookje voor Joekos-directeur en hoofdaandeelhouder Michail Cho dorkovski. Zijn bedrijf werd nauwelijks getroffen door de roebelcrisis van 1998, die de Russische economie volledig onderuithaalde. Terwijl een aantal van Ruslands ooit oppermachtige zakenlui, de oligarchen, onder het bewind van president Vladimir Poetin met rechtszaken het land uit werd gejaagd, leek de positie van de pas 39-jarige multimiljardair Chodorkovski onaantastbaar.

Om zijn imperium te vervolmaken kocht hij in april dit jaar een andere Russische oliegigant, Sibneft, wat Joekos in een klap de grootste olieproducent van Rusland en in voorraad de tweede olieproducent van de wereld maakte.

Wat ging er mis? Dat Cho dorkovski met zijn bedrijf Joekos vast niet altijd volgens het boekje heeft gewerkt, lijdt weinig twijfel. Maar de vraag rijst waarom het bedrijf nu wordt vervolgd voor misdaden die minstens vijf jaar geleden zijn gepleegd. Een van de redenen van de juridische stappen tegen Joekos kan de financiële hulp zijn die Chodorkovski aan een aantal Russische politieke partijen geeft.

Chodorkovski steunt de liberale partij Jabloko van Grigori Javlinski en de communistische partij van Rusland in hun oppositie tegen de aan het Kremlin gelieerde partij Verenigd Rusland. Met de parlementsverkiezingen van december voor de deur is het goed mogelijk dat Chodorkovski zich daarmee in de ogen van de ’partij van de macht’ en van president Vladimir Poetin te ambitieus heeft gedragen.

Voor Verenigd Rusland snijdt bij een juridische aanval op de oligarch het mes bovendien aan twee kanten, want een regering die een van de alom gehate oligarchen aanpakt, kan rekenen op extra steun uit de bevolking. Daar profiteert de partij die de regering steunt van mee.

Degenen die achter de juridische aanval op Joekos zitten, moeten echter uitkijken dat zij hun doel niet voorbij schieten. Joekos en Gazprom, ’s werelds grootste gasbedrijf, zijn de vlaggenschepen van de goedlopende Russische economie. Joekos trekt de broodnodige buitenlandse investeerders naar Rusland. Als opnieuw blijkt dat bedrijven in Rusland vogelvrij zijn in de ogen van justitie zal dat de instabiele economie weinig goed doen. De Russische aandelenmarkt liet door de perikelen rond het olieconcern deze week al een scherpe daling zien.

Chodorkovski wacht de juridische stappen tegen zijn bedrijf ondertussen rustig af. Hij zei eerder deze week dat de gerechtelijke onderzoeken het gevolg zijn van een „machtsstrijd tussen verschillende groepen” binnen de regering van president Poetin. Een woordvoerder van Joekos zei vrijdag dat er voor geen van de aanklachten waar onderzoeken naar zijn geopend, bewijzen bestaan en dat het bedrijf daarom „weinig perspectief” in de komende rechtszaken ziet.