De Amerikaanse arts Gilbert Welch begint zijn presentatie luchtig tijdens het NWO-congres ”Bessensap”, dat onlangs in Den Haag werd gehouden. De lachers heeft hij al snel op zijn hand met een foto van zichzelf als peuter. Welke aandoeningen zal dit jochie met zijn bolle buikje wel niet hebben: hoge bloeddruk, overgewicht, genetische afwijkingen? „Er is een hoop mis met deze baby”, grapt de hoogleraar, verbonden aan de Dartmouth Medical School.

Daarmee introduceert de arts het serieuze onderwerp van zijn lezing: overdiagnose. Begin dit jaar publiceerde hij, samen met twee collega’s, een boek over dit onderwerp. De ondertitel zegt genoeg: Mensen ziek maken in de jacht naar gezondheid.

„Let wel, ik ben niet tegen testen”, aldus Welch. Waar hij een probleem mee heeft, is dat medische onderzoeken steeds meer gezonde mensen in patiënten veranderen. „Als bij een gezond persoon, iemand die geen klachten heeft, bij een screening een voorstadium van kanker wordt geconstateerd, hoeft dat nog niet de betekenen dat die persoon ook daadwerkelijk de ziekte ontwikkelt of dat hij er –zonder behandeling– aan zou overlijden.”

Behandel je zo iemand, dan kan dat achteraf gezien niet nodig zijn geweest. Er is in zo’n geval sprake van overdiagnose, legt Welch uit. „Het probleem is dat je vaak niet van tevoren kunt zeggen wie wel ziek wordt en wie niet.”

Dat de moderne beeldvormende technieken, zoals MRI- en CT-scans, hierbij een belangrijke rol spelen, illustreert de hoogleraar aan de hand van landkaarten van Amerika. Zo maakt hij duidelijk dat het antwoord op de vraag ”Hoeveel meren telt de staat Utah?” afhangt van de vergroting: op een kaart van heel Amerika zie je er één. Op het niveau van de staat Utah tel je er drie. Zoom je in op bergachtig gebied in Utah, dan blijken er opeens tal van meren te zijn. „Hoe meer detail, hoe meer je vindt. Tegelijkertijd geldt: hoe kleiner een meer, hoe minder belangrijk.”

Die lijn trekt Welch door naar hersenschade als gevolg van een beroerte en naar tumoren. „Vroeger zagen we longkanker op een röntgenfoto pas wanneer de tumor centimeters groot was. Nu kunnen we aandoeningen van enkele millimeters in doorsnede vinden. Iedereen gaat ervan uit dat dit een goede zaak is. Maar het zijn wellicht zulke onbeduidende kankercelgroepjes dat we daar helemaal niet zouden moeten kijken.”

De arts heeft voorbeelden van tal van aandoeningen –borstkanker, darmkanker, osteoporose– die allemaal op veel kleinere schaal zichtbaar zijn geworden dan enkele decennia geleden mogelijk was. „Het gevaar is dat we daarmee aan een modderpoel dezelfde waarde gaan hechten als aan een meer.”

Ter illustratie noemt hij schildklierkanker. „Het aantal patiënten met deze vorm van kanker is de afgelopen decennia het sterkst gestegen in Amerika. Als er echt sprake zou zijn van een epidemie, dan zou het aantal sterfgevallen als gevolg hiervan sterk moeten zijn toegenomen. In werkelijkheid is dit aantal al die jaren hetzelfde gebleven.”

Doordat artsen meer opsporen, maken ze mensen onnodig tot patiënten, stelt Welch. „Het voordeel dat iemand heeft van een behandeling neemt toe naarmate de patiënt ernstiger ziek is. Deze simpele regel vergeten we maar al te vaak in de hedendaagse geneeskunde.”