Het eerste moderne medium waarmee het Vaticaan zich inliet was de krant L’Osservatore Romano (De Romeinse Observator), die is uitgegroeid tot een van de bekendste dagbladtitels ter wereld. Hij wordt weinig gelezen (de oplage in het Italiaans telt nog geen 15.000 stuks), maar des te meer gevreesd.

Vaticaanse kritiek, op bijvoorbeeld het Nederlandse euthanasiebeleid, komt vooral via dit medium naar buiten. „De laatste grens is gepasseerd”, zo schreef L’Osservatore Romano in 2004 als reactie op het bericht dat het Academisch Ziekenhuis Groningen een protocol zou hanteren bij het ernstig lijden van jonge kinderen dat kan leiden tot euthanasie. „De ethische normen, gebaseerd op principes van na het Neurenbergproces, zijn ruim overschreden door de laatste Nederlandse gebeurtenissen.”

Het blad was bij de oprichting al geen braaf parochieblad. Het eerste nummer verscheen op 1 juli 1861, kort nadat de Kerkelijke Staat (het gebied in Midden-Italië inclusief Rome waarvan de paus van 756 tot 1870 wereldlijk soeverein was) door Italiaanse vrijheidsstrijders was gereduceerd tot niet meer dan Groot-Rome. De krant begon als een privé-initiatief van een paar journalisten die volgens officiële lezing waren gevlucht uit een deel van de ontmantelde Kerkelijke Staat. L’Osservatore Romano werd vanaf het begin gesteund door het Vaticaan. Het blad was behoorlijk polemisch en ging fel in tegen de heersende antikerkelijke tendens. Een van de twee ondertitels die de krant al 150 jaar voert luidt ”non praevalebunt”, een zinsnede uit Mattheüs 16:18: „de poorten van de hel zullen haar niet overweldigen.” Vermoedelijk was dit gericht aan het adres van de Italiaanse vrijheidsstrijders.

Het hoofddoel van de krant was –zo is te lezen in de oprichtingsstatuten– „het weerleggen en ontmantelen van de laster tegen Rome en het pontificaat.”

Felle toon

De krant verdedigde hartstochtelijk de Kerkelijke Staat en het pausschap. Zijn felle toon nam negen jaar later –in 1870 toen de Kerkelijke Staat geheel verloren ging– niet af. Het hielp niet dat de nieuwe machthebbers de krant tegenwerkten. In de eerste maand (september-oktober 1870) werd het dagblad aan de ketting gelegd en in de jaren erna werd de oplage verscheidene malen door de politie in beslag genomen. De Osservatore sprak als het ware met de stem van de paus, en het was niet meer dan logisch dat –in 1885– het dagblad door de paus werd overgenomen. Het valt tegenwoordig onder het staatssecretariaat van het Vaticaan.

Dat polemische verleden is de krant 150 jaar later bijna vergeten. In een redactioneel stuk ter gelegenheid van de viering van de Italiaanse staat was in maart dit jaar te lezen: „Zonder de christelijke traditie, en in het bijzonder zonder de katholieke traditie en zonder het pausschap, zou Italië niet zijn wat het nu is. De feestelijkheden volgt de katholieke kerk met meer dan alleen formele deelneming. De Italiaanse eenheid waaraan zeer vele katholieken hebben bijgedragen met hun levendige en veelvuldige presentie is gebaseerd op de liefde van Christus.”

Weinig nieuws

De krant brengt vrij weinig nieuws, ook als het het Vaticaan zelf betreft. Het merendeel van de vrij dunne krant (doorgaans acht tot veertien pagina’s) betreft pauselijke meningen, vaak toespraken van de dag ervoor die integraal in het blad staan, alsof andere nieuwsbronnen (bijvoorbeeld de internetsite van het Vaticaan, vatican.va) er niet allang over hebben bericht. Op pagina 2 staat meestal het wereldnieuws, op de voorlaatste pagina gaat het over Rome, en de achterpagina is steevast ingeruimd voor Italiaanse zaken. Daarmee weerspiegelt de krant het bereik van de paus als bisschop van Rome, als primaat van Italië en als hoofd van de universele kerk.

Sinds Giovanni Maria Vian in 2007 hoofdredacteur is, is de krant wel internationaler geworden, en is er meer aandacht voor de interreligieuze dialoog. Joodse en moslimintellectuelen schrijven soms bijdragen. Zo schreef de islamkenner Khaled Fouad Allam in 2008 voor het eerst in de bijna 150-jarige geschiedenis van L’Osservatore Romano een voorpaginastuk. Zijn mening –over de dialoog tussen christendom en islam– kwam opvallend overeen met die van paus Benedictus XVI.

Traditioneel heeft het dagblad veel aandacht voor cultuur. In een exemplaar van juni is een pagina ingeruimd over een Rembrandttentoonstelling in Parijs. Het draait in het artikel erom dat „Rembrandt zijn gehele leven heeft gezocht Jezus af te beelden.” In dezelfde krant twee artikelen over de kunstmanifestatie Biennale van Venetië.

Eigen koers

Met zijn pagina’s in groot formaat vaart het dagblad –om het eufemistisch te zeggen– een eigen koers. In tegenstelling tot andere kranten in het Italiaanse taalgebied verschijnt de krant ’s middags, tegen vijven, met nota bene de datum van de volgende dag. De vormgeving is verre van modern, hoewel de krant door de vijfkolomsopmaak en de reusachtige foto’s rustig oogt.

De krant heeft een curieuze gewoonte om artikelen zeer vette en uiterst lange koppen (”De paus veroordeelt de misdrijven van de ontvoerders en doet een oproep voor de vrijlating van x”) mee te geven.

Zou iemand alleen de Osservatore lezen, dan kreeg hij of zij een vertekend wereldbeeld. Zo ging het dagblad op 2 mei uitgebreid in op de zaligverklaring van paus Johannes Paulus II een dag eerder. Slechts een paar regeltjes werden er gewijd aan de dood van Bin Laden op diezelfde dag.

De krant wordt vaak door de seculiere pers gekenmerkt als de spreekbuis van de paus, en in het algemeen is dat zo. In artikel 2 van de oprichtingsstatuten is te lezen dat de krant er is om „de verering van de soeverein en pontifex te inspireren en te bevorderen.”

Toch vaart de krant soms een eigen koers, en legt de directie meer haar oor te luisteren bij haar directe opdrachtgever, het staatssecretariaat, dan bij de paus die daarboven staat. De vrijheid hangt af van hoe stevig de paus de teugels in handen heeft. Onder Johannes Paulus II ging het wel eens mis. L’Osservatore Romano was ten tijde van de laatste Irakoorlog zozeer verblind in zijn weerstand tegen de oorlog dat hij de aanslag op een Italiaanse kazerne in Irak (12 november 2003, negentien doden) afdeed als een „uitdrukking van de logica van de oorlog.” Maar de paus steunde de vredesmissie van de Italianen en de L’Osservatore werd op de vingers getikt. Een dag later opende de krant met de kop: ”Het bloed van de vredeswerkers”.

In 1938 barstte paus Pius XI, de paus die onder meer het antisemitisme aan de kaak stelde met zijn encycliek ”Mit Brennender Sorge”, in woede uit toen hij erachter kwam dat zijn staatssecretaris zijn protest tegen de Italiaanse rassenwetten niet had laten opnemen in L’Osservatore Romano. De naam van de staatssecretaris? Eugenio Pacelli, die een jaar later als nieuwe paus aantrad met de naam Pius XII.

www.osservatoreromano.va

Krant met verlies

Een andere uitgave die ook onder de vleugels van het staatssecretariaat van het Vaticaan wordt uitgebracht is het om de week verschijnende blad La Civiltà Cattolica (15.000 exemplaren). De drukproeven van de artikelen worden voor publicatie ter controle voorgelegd aan het staatssecretariaat. Het blad werd al in 1850 gesticht, door jezuïeten, en voerde aanvankelijk een sterk antimodernistische toon. Sinds het tweede Vaticaans concilie (1962-1965) is het blad gematigder geworden, net als de orde van de jezuïeten zelf overigens. Het blad is sterk in kerkhistorische artikelen en komt –omdat de redactie direct toegang heeft tot de Vaticaanse archieven– menigmaal tot kleine onthullingen. Op die manier werd de laatste jaren onder meer de positie van paus Pius XII tijdens de Tweede Wereldoorlog verdedigd.

Avvenire (Toekomst) is met zo’n 100.000 abonnee’s het goedlopende dagblad dat eigendom is van de Italiaanse Bisschoppenconferentie. Omdat de vicaris-generaal van het bisdom van Rome (als plaatsvervanger van de paus) de bisschoppenconferentie voorzit en grote invloed heeft op de agenda van de vergadering, worden meningen over de Italiaanse politiek in Avvenire ook gezien als Vaticaanse interventies in binnenlandse aangelegenheden.

Andere ‘Vaticaanse’ dagbladen

Economisch gezien gaat het L’Osservatore Romano –die voor 1 euro in sommige kiosken in Rome te koop is of voor 198 euro thuis op de mat valt– al jarenlang niet voor de wind. De krant heeft maar zeer weinig reclame-inkomsten, en het aantal abonnees loopt terug. De oplage van de dagkrant (in het Italiaans) telt officieel nog geen 15.000 stuks. Dat komt overeen met een daling van zo’n 20 procent in tien jaar tijd. Uit de jaarrekening van het Vaticaan blijkt dat L’Osservatore Romano het Vaticaan jaarlijks een kleine 5 miljoen euro kost.

De laatste jaren gaat het wel wat beter met de krant, onder meer door het blad te laten qua verzending te combineren met het Italiaanse Il Tempi en het Spaanse dagblad La Razon.

De meest internationale krant

„De Osservatore is de meest internationale krant ter wereld”, zei Giovanni Maria Vian, die sinds 2007 de hoofdredacteur van de krant is, eerder dit jaar in een interview voor een Italiaanse radiostation. Daar is wel iets voor te zeggen. Behalve de Italiaanse dageditie kent de Osservatore zes weekedities en één maandelijkse uitgave – wél op tabloidformaat en deels in kleur (in het Italiaans, Engels, Frans, Duits, Spaans, Portugees en Pools). De Engelstalige weekkrant heeft een verspreiding in 129 landen. Deze edities hebben gezamenlijk een oplage van ruim 32.000 exemplaren. Ook inhoudelijk is de krant is zeker de meest internationale krant van Italië. L’Osservatore heeft nauwelijks aandacht voor de binnenlandse politiek, hetgeen een verademing is in vergelijking met de navelstaarderij van de Italiaanse pers, die doorgaans de eerste tien pagina’s inruimt voor Berlusconi en consorten.

Er bestaat ook een zondagsspecial van de Osservatore, de OR Domenica, die als tabloid bij de dageditie wordt gevoegd.