Sinds de (her)oprichting van het Schotse parlement eind jaren negentig zit de Scottish National Party (SNP) vrij consequent in de lift. Deze week nam de partij 69 van de 129 zetels in, na de verkiezingen van vorige week donderdag. Voor het eerst vormen de nationalisten nu de grootste partij.

Dat maakt de oude belofte van een volksraadpleging over onafhankelijkheid dringender. Eerste minister en partijleider Alex Salmond heeft beloofd dat het referendum er binnen vijf jaar komt.

Volgens prof. John Curtice, politicoloog aan de Strathclyde University, gebruikt de SNP de „klassieke nationalistische argumenten” om te bepleiten dat Schotland zelfstandig moet worden. „Alex Salmond roept dat we financieel beter af zijn als we zelfstandig verder gaan. Bovendien is er het formele argument dat elk volk zich door zijn eigen staat mag laten vertegenwoordigen.”

De Schotse nationalisten zien Groot-Brittannië –of het Verenigd Koninkrijk– als een staat voor meerdere volken, namelijk het Engelse, Welshe, Schotse en het (Noord-)Ierse.

Honderden jaren vormden Schotland en Engeland zelfstandige koninkrijken. Dat bleef ook zo toen de Schotse koning James VI in 1603 ook koning van Engeland werd. Pas in 1707 werden de parlementen van beide landen samengevoegd in het unieparlement. Dat was echter gevestigd in het gebouw van het Engelse parlement in Westminster en zag er dus wel erg Engels uit. Na jaren van debat kreeg Schotland onder de regering-Blair meer zelfbestuur en werd in 1999 het Schotse parlement geopend.

Handel

De unie heeft Schotland veel voordeel gebracht, stelt John MacLeod, columnist van de Scottish Daily Mail en publicist van historische boeken. „Binnen het Britse rijk had Schotland natuurlijk alle kans wereldwijde handel te drijven. Maar toen ik eind jaren zestig werd geboren, was dat al over. Er zijn eigenlijk weinig redenen om die oude unie nu nog overeind te houden.”

Dat de nationalisten nu de verkiezingen hebben gewonnen, is niet verwonderlijk, meent Curtice. „Labour is altijd de grootste concurrent. Maar die is momenteel in verwarring. Bovendien is daar een zwakke leider.”

Belangrijker is echter dat de SNP voor het Schotse parlement steevast haar beste mensen kandideert. „Labour stuurt haar beste mensen naar Londen. Vanuit de visie van de partij is dat te begrijpen. Maar in een verkiezingsstrijd zet het Labour natuurlijk op achterstand.”

Veel SNP-kiezers zijn ook beslist geen voorstander van onafhankelijkheid, zo bleek ook deze week uit een peiling. Slechts 29 procent van de Schotten ondersteunt afsplitsing. Precies het dubbele, 58 procent, is ertegen. „Dat is ongeveer hetzelfde als tien of vijftien jaar geleden”, aldus Curtice.

John MacLeod ziet echter een andere trend onder de kiezers. „De Conservatieven verliezen steeds meer stemmen. Terwijl dit de echte unionistische partij is.”

Dat tegenstanders van een zelfstandig Schotland toch voor de nationalisten stemmen, valt volgens de politicoloog gemakkelijk te verklaren. „Bij de verkiezingen gaat het om de vraag wie dit land het best kan besturen. Blijkbaar heeft de SNP de laatste vier jaar een betere indruk gemaakt dan Labour.”

Curtice verwacht een referendum waarin de kiezer kan aangeven welke mate van zelfstandigheid hij wil. „Er is nu al een trend waarbij steeds meer bevoegdheden naar het Schotse parlement gaan. Maar hoe ver moet dat gaan? Het zijn de vorm en de mate van het zelfbestuur waarover de stemming gaat.”

Ook als bij de volksraadpleging straks een meerderheid voor afsplitsing van Groot-Brittannië kiest, betekent dat volgens prof. Curtice niet dat de zaak beslist is. „De beslissing over constitutionele zaken ligt bij het parlement in Westminster. In een referendum krijgt de Schotse regering mandaat voor onderhandelingen met de Britse regering in Westminster. Mocht dat tot een akkoord leiden, dan zal Westminster een tweede referendum houden voor de eindbeslissing. Het is opvallend dat de SNP die tweede volksraadpleging niet wil. Volgens mij is dat echter onvermijdelijk. Maar zo ver is het trouwens nog lang niet.”

Hersenspoeling

MacLeod ziet genoeg verschillen tussen Schotland en Engeland die een boedelscheiding rechtvaardigen. „We hebben een ander rechtsstelsel, twee aparte kerkelijke tradities en een heel andere geschiedenis. Toen ik op school zat, leerden wij nog dat de Angelsaksen in de vijfde eeuw Engeland binnenkwamen. Tegenwoordig krijgen kinderen Schotse geschiedenis. Scholieren krijgen ook geen straf meer als ze specifiek Schotse woorden gebruiken. In mijn tijd bestond dit soort hersenspoeling nog wel.”

Momenteel vormt het Verenigd Koninkrijk op het wereldtoneel een supermacht. Binnen de NAVO komt het land met zijn sterke leger op de tweede plaats, na de Verenigde Staten. In de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties heeft Groot-Brittannië een permanente zetel met vetorecht. Wat zal er met die posities gebeuren als Schotland zich afscheidt?

Curtice: „Dat is natuurlijk de grote zorg van Londen. Het zal ook het Britse stemgewicht in de Europese Unie verkleinen. En de Britse atoombommen die bij de rivier de Clyde liggen opgeslagen, moeten natuurlijk weg.”

„Maar de Schotten vinden dat niet belangrijk. Binnen de SNP is zelfs een groep die uit de NAVO wil stappen. De partij maakt zich alleen zorgen over een apart lidmaatschap van de Verenigde Naties, als zelfstandig land.”

Ook MacLeod maakt zich over de internationale gevolgen weinig zorgen. „Al vanaf eind negentiende eeuw is Groot-Brittannië geen supermacht meer. We moeten niet meer vasthouden aan een orde uit de tijd van de Tweede Wereldoorlog.”

Opvallend is wel dat het verkiezingsprogramma van de partij zwijgt over al deze internationale aspecten. Curtice: „Men ziet dat als een Londens probleem.”

Over de munt is wel een beslissing. „Voorlopig houden we het pond, maar later gaan we over op de euro.”

Vroeger stond de SNP bekend als een anti-Europese partij, maar sinds eind jaren tachtig is dat veranderd. „Men gaat nu voor een onafhankelijk Schotland in de EU. Denemarken is het grote voorbeeld van een klein, maar welvarend EU-land. Zonder de interne markt en het vrije verkeer binnen Europa zou zo’n afgelegen land natuurlijk niet kunnen bloeien.”

Er is wel één Europees beleidspunt waar de SNP kritisch op is: de visquota. Curtice: „Die werken in het nadeel van Schotland. Om in onderhandelingen daarover keihard het Schotse belang naar voren te brengen is het volgens de nationalisten beter onafhankelijk te zijn. Dat raakt natuurlijk een interessante kwestie, namelijk hoe je een klein land positioneert in een geglobaliseerd dorp.”

Boston

Volgens MacLeod zijn christenen in Schotland over dit onderwerp evenzeer verdeeld als over alle politieke thema’s. Toch verwacht hij dat de steun voor afscheiding onder protestanten kleiner is dan onder de algemene bevolking. „Vanouds was dat anders. De bekende prediker Thomas Boston schreef jaren na 1707: „Ik was nog nooit voor de unie en zal altijd tegen blijven.” De Schotten voelden zich bedrogen omdat het verdrag in 1707 beloofde dat kerken hun eigen predikanten mochten kiezen. In 1712 is dat recht echter gewoon weer ingetrokken en pas in 1874 teruggegeven.”

De synode van de kerk waartoe MacLeod behoort, de Free Presbyterian Church, sprak zich in 1978 uit tegen onafhankelijkheid voor Schotland. „De gedachtegang was dat we samen met Engeland een protestants blok vormen. Het was een typische uitdrukking van een generatie die door de Tweede Wereldoorlog is gevormd. Maar die resolutie heeft veel kwaad bloed gezet. Voorstanders van onafhankelijkheid vonden dat de kerk geen recht had de gewetens in zulke zaken te binden. Jonge mensen, zoals ik, neigen toch meer naar onafhankelijkheid.”

Argumenten

Prof. Curtice verwacht niet dat de SNP het voor elkaar krijgt Schotland los te weken uit de unie. „Daar is te veel verzet tegen. Maar de unionisten krijgen het wel moeilijker. Ze moeten meer positieve argumenten ten gunste van de unie naar voren gaan brengen. In het debat weten de nationalisten het namelijk altijd nog te winnen.”

MacLeod vindt dat je afsplitsing niet moet uitsluiten. „In de jaren tachtig sloot iedereen zelfbestuur onder een Schots parlement uit. Nu is het er. Tien jaar geleden verwachtte niemand een meerderheid voor de SNP. Nu is die er. Het lijkt mij daarom niet slim onafhankelijkheid voor Schotland uit te sluiten.”