Commentaar: De erfenis van Tsjernobyl
Vandaag is het 25 jaar geleden dat een zware explosie reactor 4 van de kerncentrale in Tsjernobyl uiteenscheurde. Daarbij kwam veel radioactiviteit vrij. Uitgestrekte gebieden moesten worden ontruimd en de bewoners werden elders gehuisvest. Angst voor straling en een totaal gebrek aan goede voorlichting zorgden voor nog meer stress. Toch worden de psychologische effecten van de kernramp –en de gevolgen daarvan– vaak over het hoofd gezien. De aandacht gaat vooral uit naar lichamelijke aandoeningen.
En die zijn niet gering. De VN-commissie Unscear becijferde in 2008 dat meer dan 6000 gevallen van schildklierkanker bij kinderen veroorzaakt zijn door blootstelling aan radioactief jodium dat vrijkwam bij de kernramp.
Over de verdere gevolgen lopen de visies ver uiteen. In een onlinecommentaar in het medische tijdschrift The Lancet Oncology van vandaag wijzen twee onderzoekers behalve op schildklierkanker op een verhoogd aantal gevallen van kinderleukemie en borstkanker in Oekraïne en Wit-Rusland. Toch kwamen die kinderen vaak uit regio’s waar de blootstelling aan radioactiviteit niet hoog was. Veel stralingsdeskundigen vragen zich dan ook af of er wel echt sprake is van een verband met radioactieve besmetting.
Die twijfel is er niet bij ‘alternatieve’ stralingsdeskundigen die deel uitmaken van de Britse Low Level Radiation Campaign (LLRC). Volgens hen kunnen ook lage blootstellingsniveaus leiden tot kanker en andere aandoeningen. Russische onderzoekers, onder wie prof. Alexei Jablokov, die ook gelieerd zijn aan de LLRC, komen op termijn tot veel hogere aantallen van kanker en andere aandoeningen: 985.000. De reden: ze hanteren een ander risicomodel waarin aan de gevaren van lage doses radioactiviteit en inwendige besmetting via lucht en voeding een zwaarder gewicht wordt toegekend dan in het gangbare model.
Hun visie baseren deze wetenschappers onder meer op Duits onderzoek uit 2008 waaruit blijkt dat in een straal van 5 kilometer rond Duitse kerncentrales sprake is van een verdubbeld risico op leukemie onder kinderen. Een ander voorbeeld waarop ze wijzen zijn de vele kinderen met aangeboren afwijkingen die in Irak zijn geboren na de Amerikaanse inval in 2003. De Amerikanen schoten er met granaten voorzien van verarmd uranium vanwege het grote doordringend vermogen in pantserstaal. Het uraniumstof verspreidde zich op ruime schaal. Iraakse artsen legden een link met de vele miskramen, vroeggeboortes en misvormde baby’s in de jaren erna. Volgens het gangbare risicomodel is een verband echter onmogelijk.
In deze controverse zou nieuw, goed opgezet onderzoek helderheid kunnen verschaffen. In Rusland en Oekraïne was dat destijds door de politieke en economische omstandigheden direct voor en na de val van het IJzeren Gordijn niet mogelijk. De kernramp in Fukushima biedt hiervoor –bij alle ellende– wél mogelijkheden. Japan is immers een ontwikkeld land. Dergelijk onderzoek is geen overbodige luxe. Goed inzicht in (gezondheids)risico’s van kernenergie is noodzakelijk, al was het maar om de juiste beleidskeuzes te maken in het kader van de toekomstige energievoorziening.
