Na de verwoestende aardbeving en tsunami is de aandacht van heel de wereld op Japan gericht. Hoewel er veel slachtoffers te betreuren zijn en veel mensen al hun bezittingen kwijt zijn, wordt het nieuws uit het rampgebied voornamelijk bepaald door wat zich afspeelt in de kerncentrale van Fukushima.

Het is niet voor het eerst dat een toepassing van kernenergie in Japan de wereld in haar greep houdt. De eerste keer dat dit gebeurde, in 1945 bij de atoombombardementen op Nagasaki en Hiroshima, heeft dat wereldwijd gevolgen gehad voor de visie op militaire toepassing van kernenergie. Ongetwijfeld zullen de recente gebeurtenissen in Fukushima wereldwijd ook de visie op vreedzame toepassing van kernenergie beïnvloeden.

In verschillende landen hebben politici inmiddels al maatregelen aangekondigd. In Duitsland, waar het publiek veel sceptischer staat tegenover kernenergie dan in Nederland, heeft bondskanselier Merkel een besluit tot geplande verlenging van de toegestane levensduur van kerncentrales uitgesteld. Zwitserland heeft de bouw van drie nieuwe kerncentrales opgeschort. Ook heeft de Eurocommissaris van Energie besloten dat alle kerncentrales in de Europese Unie de tweede helft van dit jaar een stresstest zullen ondergaan. In Nederland heeft minister Verhagen aangekondigd dat de gebeurtenissen in Japan meegenomen worden in een evaluatie voor een tweede kerncentrale in het Zeeuwse Borssele.

Een tweede kerncentrale in Borssele wordt door het huidige kabinet gezien als een positieve bijdrage aan de energievoorziening in Nederland met een minimale milieubelasting en CO2-uitstoot. Dat laatste is van belang voor het Kyotoprotocol waaraan Nederland zich verplicht heeft. De nieuwe kerncentrale zou volgens de laatste veiligheidsnormen moeten worden gebouwd.

Dat veiligheid van kerncentrales een belangrijk aspect is, wordt door iedereen onderkend. De gevolgen van een nucleaire ramp zijn niet te vergelijken met die van een ramp in een conventionele energiecentrale. Een conventionele centrale brandt in het ergste geval tot de grond toe af. Er blijft dan schroot over – de gevolgen daarvan zijn redelijk voorspelbaar en beperken zich voornamelijk tot de directe omgeving.

In het geval van een nucleaire ramp is het effect op de omgeving veel groter. Radioactieve straling kan zich over vele duizenden kilometers verspreiden en heeft zeer schadelijke gevolgen – dat heeft ook de ramp in Tsjernobyl (1986) geleerd. Daarnaast speelt het psychologische effect een rol. Radioactieve straling is voor de menselijke zintuigen niet waarneembaar, dat werkt paniek in de hand. Door het grote risico hebben kerncentrales veel meer beveiligingslagen dan een gewone energiecentrale. Dat ook deze beveiligingslagen niet altijd afdoende zijn, blijkt uit de problemen met de Japanse kerncentrale.

Behalve een gedegen veiligheidsanalyse –is het bijvoorbeeld verantwoord om kerncentrales te bouwen in een gebied dat aardbevingsgevoelig is?– vraagt de toepassing van kernenergie voor energievoorziening om een ethische afweging. Daarbij moet niet alleen rekening worden gehouden met de impact van een potentiële nucleaire ramp, maar ook met het kernafval dat overblijft nadat een kerncentrale afgeschreven is. Los van het desastreuze effect van straling, zijn hierbij twee aspecten van belang: de geografische schaal en de tijdschaal.

In geval van een nucleaire ramp zijn de gevolgen vaak ook op zeer grote afstand merkbaar. Het negatieve effect van de vrijgekomen straling strekt zich bovendien uit tot volgende generaties doordat radioactieve straling veranderingen in het erfelijk materiaal veroorzaakt.

Kernafval kan veilig opgeslagen worden, maar het blijft nog lange tijd gevaarlijk. De radioactieve straling van sommige stoffen halveert pas na duizenden jaren. Gezien het gevaar van straling is veilige opslag, ook op lange termijn, essentieel. Hoe daar over 150 jaar mee wordt omgegaan, hebben wij niet in de hand – weten wij nog welke aannames in 1860 gedaan zijn met betrekking tot langetermijnproblemen? Hoe stabiel zijn regeringen in de komende eeuwen? Wat als er totale anarchie uitbreekt en het kernafval in verkeerde handen komt? Er zijn nog veel open vragen te beantwoorden.

Gezien het verwoestende effect van een potentiële nucleaire ramp op volgende generaties is de motivatie om kerncentrales te bouwen om CO2-uitstoot tegen te gaan alleszins twijfelachtig. Dat de westerse veiligheidsstandaard voor kerncentrales hoog genoeg is om een nucleaire ramp te voorkomen, is inmiddels ook een illusie. Bovendien lijkt kernenergie niet te passen binnen de menselijke schaal voor afstand en tijd. De vraag is of het toepassen van kernenergie voor energievoorziening daarom werkelijk het risico waard is. De gebeurtenissen in Japan zijn in ieder geval een serieuze aanleiding om de maatschappelijke discussie nog eens te voeren.

De auteur is chemisch technoloog.