Nederland kampt met een tekort aan orgaandonoren. In de hoop dit probleem op te lossen pleiten verschillende belangenorganisaties voor een wijziging in het donorregistratiesysteem. Op 8 februari heeft minister Schippers echter aan de Kamer laten weten vast te houden aan het huidige systeem.

Het huidige donorregistratiesysteem in Nederland is een zogenaamd opt-insysteem. Dit houdt in dat een burger na overlijden geen donor is, behalve als hij of zij hiervoor expliciet toestemming heeft gegeven. Veel andere Europese landen kennen een opt-outsysteem, waarbij elke burger in principe donor is, behalve wanneer hij of zij hiertegen expliciet bezwaar heeft gemaakt. Belangenorganisaties denken dat dit opt-outsysteem tot meer donaties leidt en pleiten daarom voor een stelselwijziging.

De minister kiest echter voor het in stand houden van het huidige systeem en gebruikt hiervoor twee argumenten: een opt-outsysteem zou het recht op zelfbeschikking schaden en onderzoek zou geen eenduidig beeld geven van de effectiviteit van een dergelijk systeem.

Zowel in de gedragseconomie als in de gezondheidseconomie is veel aandacht voor de vraag of het type donorregistratiesysteem van invloed is op het aantal donoren binnen een land en zo ja, waarom. Er zijn drie argumenten voor de claim dat een opt-outsysteem tot meer donaties zal leiden.

In de eerste plaats kan het zijn dat mensen geloven dat beleidsmakers door het zetten van een standaardoptie impliciet een bepaalde handeling ondersteunen. Het tweede argument is dat, om af te wijken van de standaardoptie, een persoon moeite moet doen. Bovendien denken mensen niet graag na over hun eigen sterfelijkheid. Tot slot zijn mensen geneigd een status-quo te accepteren. Of de status-quo nu ”orgaandonatie” of ”geen orgaandonatie” is, maakt daarbij niet uit. Dus ook met een opt-outsysteem zullen de meeste mensen vrede hebben.

Zelfbeschikking

De minister stelt dat het opt-outsysteem het recht op zelfbeschikking schaadt, maar het blijft in haar brief onduidelijk op welke gronden zij deze claim baseert. Bij zowel het opt-in- als het opt-outsysteem hebben burgers de mogelijkheid hun wensen expliciet kenbaar te maken.

Verder stelt de minister dat uit onderzoek niet blijkt dat een opt-outsysteem tot meer donoren leidt. Een recent systematisch literatuuronderzoek naar de impact van het opt-outsysteem op het aantal orgaandonaties, gepubliceerd in het gerenommeerde British Medical Journal (BMJ), trekt deze conclusie echter in twijfel.

Er zijn twee manieren om te onderzoeken of een opt-outsysteem tot meer donaties leidt dan een opt-insysteem. De eerste is het vergelijken van donaties in een land voor en na de overstap naar een opt-outsysteem. Afhankelijk van het land en de specifieke donaties ligt de factor waarmee donaties toenemen ergens tussen een verdubbeling en een verzesvoudiging. Deze methode heeft echter het nadeel dat een stelselwijziging vaak niet op zichzelf staat. Naar alle waarschijnlijkheid zullen gelijktijdig met de stelselwijziging ook publiciteit, organisatie en infrastructuur een impuls krijgen.

De andere optie is om donaties tussen landen te vergelijken en statistisch te controleren op andere factoren die invloed hebben op het aantal donaties. Van de vier literatuurstudies die door de kwaliteitscontrole van BMJ heenkwamen, vinden drie een significant positief effect van opt-outsystemen, waar de vierde studie een niet-significant positief effect noteert. De mediane bevinding suggereert een toename van tussen de 20 en de 30 procent in het aantal donaties.

Verplichte keuze

De argumenten van de minister voor het vasthouden aan het huidige systeem voor orgaandonatie lijken dus niet steekhoudend. Toch kan het zijn dat een opt-outsysteem momenteel politiek onhaalbaar is in Nederland. Dit betekent echter niet uitsluiting van elke vorm van stelselwijziging. Een systeem van verplichte keuze lijkt ons een goede optie.

In Nederland is iedereen van veertien jaar en ouder verplicht een identiteitsbewijs bij zich te hebben. Zo’n document moeten om de paar jaar verlengd worden. Het is een relatief simpele toevoeging om bij het verkrijgen van een nieuw identiteitsbewijs burgers te verplichten de vraag te beantwoorden of zij orgaandonor willen zijn. Op termijn zal zo voor elke burger een bewuste keuze omtrent donorschap geregistreerd zijn. Hierdoor wordt burgers in geen geval een specifieke keuze opgedrongen, zoals bij het opt-in- en het opt-outsysteem het geval is. In de Amerikaanse staat Illinois is het systeem van verplichte keuze reeds van kracht en lijkt het een groot succes.

De auteurs zijn respectievelijk universitair hoofddocent gedragseconomie en promovendus aan de Erasmus School of Economics. Een uitgebreidere versie van dit artikel is gepubliceerd op economieopinie.nl.