Het liturgisch centrum is nog net als vroeger. Er staat nog de oorspronkelijke massief eiken zwartgeschilderde preekstoel, met aan weerszijden brede trappen met rode lopers, en een opengeslagen kanselbijbel uit 1748 op de lessenaar. Een kolossaal orgelfront hangt erboven. Aan de voet van de preekstoel is er de marmeren doopvont. Tegen de muur hangen twee collectezakken aan een lange stok. Alleen de banken voor de ”broeders kerkenraad” zijn verdwenen.

Op deze plaats kwam de generale synode van de Gereformeerde Kerken begin 1926 bijeen. Met de kwestie-Geelkerken haalde de synode alle boeken van de kerkgeschiedenis. De inderhaast bijeengeroepen mannenbroeders hielden zich zeven weken lang bezig met dr. Johannes Gerardus Geelkerken, gereformeerd predikant te Amsterdam. Deze broeder maakte zich al enkele jaren schuldig aan aanranding van de historische betrouwbaarheid van Bijbelverhalen, met name door zijn exegese van de eerste hoofdstukken in de Bijbel. Geelkerken was al eerder berispt vanwege afvalligheid van de belijdenis en vermeende wereldgelijkvormigheid, en dat alles moest nu, vonden de afgevaardigden in Assen, heus maar eens afgelopen zijn.

Dat Geelkerken ontkende dat de slang in het paradijs ook echt letterlijk tot Eva gesproken had („Is het ook dat God gezegd heeft…”), deed de deur dicht. Dr. Geelkerken werd in Assen geschorst en, toen hij zich niet wenste te onderwerpen, afgezet. Een hausse aan pamfletten, strijdschriften en artikelen in landelijke dagbladen was het gevolg. Het was een eerste moment waarop synodevergaderingen van de Gereformeerde Kerken zich bezighielden met het Schriftgezag. Er zouden later nog veel van zulke momenten volgen.

In de consistorie van de Zuiderkerk hangt nog een vergeelde foto van de synodale mannenbroeders van toen. Het is een statig groepsportret van zo’n zestig ernstige predikanten en ouderlingen, strak in het pak, met witte boord. Ze zitten voor de preekstoel en kijken onverzettelijk in de lens. Op de tafels voor hen staan de asbakken, voor de sigaren. Links achteraan schuilt een enkele vrouw, de kostersvrouw, met oorijzer en kanten kap. Vanwege deze roemruchte synode van Assen heeft de Zuiderkerk haar historische status gekregen.

Een paar meter verderop hangt nog een synodefoto, uit 1957. Op deze plaat kijken de broeders al een beetje minder ernstig. Er kan een lachje af.

De protestantse gemeente in Assen beschikt over zes kerkgebouwen, en dat is gezien het sterk dalend aantal kerkleden en teruglopend kerkbezoek te veel. Er moeten er twee of drie dicht. En een daarvan is de monumentale Zuiderkerk in de binnenstad. Dat is ook verreweg de duurste kerk, en daarom moet met ingang van 2012 het slot erop, vindt de algemene kerkenraad.

De kerkenraad van de wijkgemeente Zuiderkerk is daar boos over en heeft reeds uitgesproken dit „volstrekt onacceptabel” te vinden. „Hier is het laatste woord nog niet over gesproken”, zei de preses van de wijkkerkenraad, John Kok, begin februari in het Dagblad van het Noorden. „Zo ga je als vrienden niet met elkaar om.” En: „Een gebouw met deze sfeer en historie moet je koesteren.” In dagblad Trouw (25 februari) zei de preses zelfs: „We krijgen het mes op de keel.”

Tjokvol

De kerkruimte wacht in stilte op de dingen die gaan komen. Het is een echt ouderwetse preekkerk, in 1924 gebouwd in de stijl van de Amsterdamse School. Aan drie zijden hangen galerijen, al jaren niet meer in gebruik. Op de linkergalerij bevindt zich de elektrische speeltafel van het grote orgel van Valcks en Van Kouteren uit 1931. Onder de galerijen staan nog de oude houten banken van toen. In het midden van de kerkzaal losse stoelen op een groot en vierkant kokostapijt. Aan de paars geverfde zoldering hangen drie kroonluchters. Het is allemaal wat vergane glorie, maar toch. „We zijn altijd zuinig geweest op onze kerk.”

Hier is niet alleen veel gesproken over de slang die sprak, ondanks Geelkerken. Wat zal hier ook niet vaak gesproken zijn over de eeuwige dingen, over één Naam Die onder de hemel gegeven is tot zaligheid, over twee wegen, over drie stukken. In deze kerkruimte kerkten op zondag soms mensen die met het leven geen raad wisten, en met het sterven nog minder. De boodschap lijkt van kleur verschoten. En straks gaat ook nog eens het slot op de deur.

Oosterveen kerkt al zo’n veertig jaar in de Zuiderkerk. De dreigende sluiting van zijn kerk gaat hem zichtbaar aan het hart. Hij kijkt eens rond en zegt: „Dat zou toch wel heel jammer zijn.” Hij heeft het nog meegemaakt dat hier zondags duizend kerkgangers zaten. „Voor de laatste kerkgangers moest de koster echt een plekje zoeken, want alles zat tjokvol.”

Drie jaar geleden was het nog weer even druk in de Zuiderkerk. De atheïstische voorganger Klaas Hendrikse uit Middelburg mocht hier optreden en uitgebreid uit de doeken doen waarom hij niet wenst te geloven in een god die niet bestaat.

Tegen de achterwand hangen drie predikantenborden. Daarop staat: ”De leraren des Woords der gereformeerde kerk Assen”. De lijst begint met ds. A. P. Meedema, in 1925, en eindigt in 2002, met H. Harmsen, gekomen uit Donkerbroek.

Sinds de fusie uit 2004 zijn deze borden niet meer bijgehouden. Het valt te vrezen dat de predikantenborden per 1 januari 2012 kunnen verhuizen naar het kerkelijk archief.