„Uw kerk komt niet in onze statuten voor”
Toen ik begin jaren negentig in het vijfde leerjaar van het Van Lodenstein College in Amersfoort zat, werden er twee zogeheten studiedagen georganiseerd. De leerlingen vonden dat een interessant gebeuren. Er kwamen externe sprekers, die een lezing hielden over maatschappelijke en ethische onderwerpen. En als je in de voorbereidende commissie zat –ik had het geluk– kon je zomaar ettelijke lessen Engels verzuimen („studiedagen, meneer”). Wat mij vooral bij is gebleven, was het grote spandoek voorin, met daarop de vraag: „Ben je gewapend?” Gewapend zijn wilde zeggen dat je voldoende zou zijn toegerust om straks in het hoger onderwijs als christenstudent ”staande” te blijven. Natuurlijk niet in eigen kracht, maar de plicht om je voor te bereiden werd ervaren.
Aldus toegerust toog ik naar de Leidse universiteit, zonder al te veel benul van het geestelijk klimaat dat me daar te wachten stond. Regelmatig zag ik de eerste tijd van mijn eerste studiejaar dat spandoek voor ogen zweven. Was ik nu dan voldoende geharnast om de onchristelijke geesten van de eeuw te lijf te kunnen?
De reformatorische exegese heeft aan Efeze 6, waarin gesproken wordt over de geestelijke wapenrusting, een eigen kleur gegeven. Deze uitleg hangt samen met het denken over de eigen groep, de ”zuil”. Je moet vooral gewapend zijn als je ”buiten” die groep treedt. ”Binnen” de zuil wordt er door de (geestelijke) leiders voor je gedacht, en liggen de waarheden vast. Het is er relatief veilig. Ik chargeer een beetje, natuurlijk zijn er ook ”binnen” de gevaren van het eigen boze hart, maar de link tussen de wapenrusting en het naar ”buiten” treden is in elk geval duidelijk – zeker tijdens mijn studiedagen.
Het hanteren van het beeld van een zuil heeft aantrekkelijke kanten. Zo’n kolom bestaat uit drie elementen; van boven naar beneden zijn dat: kapiteel, schacht en basement. De kolom is een steunpilaar van het gebouw dat samenleving heet. De verticale dimensie geeft aan dat er een duidelijke hiërarchie is. Je kunt boven in de zuil zitten (het kapiteel: de leiders, opiniemakers) of onderin (basement: het voetvolk, de gewone mensen, volgers). Een zuil heeft bovendien een duidelijke begrenzing: je hoort erbij of je hoort er niet bij. Een aangename helderheid. Verder kun je een zuil ”uithollen”: de buitenkant blijft dan overeind staan, de binnenkant haal je weg – dat is dus niet de bedoeling.
De vraag is of het prachtbeeld anno 2011 nog voldoet. Het massieve beeld van een zuil suggereert een eenvormigheid die er niet is. Het doet tekort aan de diversiteit aan meningen, aan discussie en ontwikkeling. Met de toegenomen emancipatie en mondigheid is ook het hiërarchisch denken in termen van ”leiders” en ”volgers” uit de tijd. In christelijke gemeenten is een dergelijke hiërarchie trouwens sowieso wat misplaatst: je bent elkaars gelijken, broeders en zusters, geroepen om te dienen.
Op veel gebieden heeft de reformatorische groep als steun aan de samenleving gefunctioneerd, en doet hij dat nog. Te denken valt aan het openbaar bestuur en het bedrijfsleven. Maar hoe zit het met de zorg voor achterstandskinderen? Voor scholen vergt het een enorme inspanning om kinderen met (taal)achterstanden met het programma te laten meedraaien. Kunnen reformatorische scholen zich de luxe permitteren om deze kinderen aan andere scholen over te laten?
In dit verband wil ik een ander problematisch aspect van de zuilmetafoor benoemen, namelijk dat mensen klip-en-klaar denken te kunnen bepalen wie binnen en wie buiten de zuil valt. Ga je de kinderen van een christelijk gezin uit Afrika van een school weren, op grond van het enkele feit dat ze niet tot een van de in de statuten genoemde kerkverbanden behoren? „Uw kerk komt niet in onze statuten voor.” Maatschappelijk gezien heb je daartoe het recht – maar hoe zit het dan met de christelijke plicht ten opzichte van de naaste? Gaan maatschappelijke rechten vóór christelijke plichten?
Reageren aan scribent? beeldenstorm@refdag.nl
